„Skąd się biorą Holendrzy?” to znakomicie brzmiący tytuł. Bądź co bądź autor książki Ben Coates to specjalista w zakresie piaru – ekspert od dobrze dobranych nagłówków. I rzecz jasna zestawienie tych dwóch faktów wcale nie budziło mego entuzjazmu (gdybym urodziła się Holenderką, najprawdopodobniej nie czułabym nieufności do kogoś, kto dobrze wykonuje swój zawód). W rezultacie spotkała mnie bardzo miła niespodzianka. Bo wbrew moim obawom pod tym chwytliwym tytułem kryje się bardzo dobra książka.

Przede wszystkim Ben Coates, trzydziestokilkuletni Brytyjczyk, od kilku lat mieszkający w Rotterdamie, naprawdę odpowiada na zadane w nagłówku pytanie. Łączy historię i współczesność i wyciąga wnioski. Udało mu się stworzyć książkę wnikliwą, rzetelną a jednocześnie lekką i zabawną. Mimo że jest tu sporo poważnej wiedzy i tematów nie ma w „Holendrach” nic nużącego. Dostajemy pozycję zwartą, dobrze przemyślaną, bez powierzchownych i błahych wniosków. A niejako w bonusie interesujące spojrzenie na Anglików, bo Brytyjczyk, robiąc porównania, czasami „opowiada” oba narody.

W ogóle profil książki jest imponująco szeroki. Mogłabym „Holendrów” zaklasyfikować jako swoisty reportaż, mogłabym położyć nacisk na nieznaną przecież przeciętnemu czytelnikowi historię Niderlandów. Ale też podzielić się z Państwem wnioskiem, że Coates ma znakomite coś, co nazwałam roboczo „wyczuciem antropologicznym” albo może „instynktem kulturoznawczym”. Dodajmy do tej mieszanki pokaźny zasób praktycznych informacji dla czytających podróżników. W rezultacie spektrum zadowolonego z lektury odbiorcy będzie bardzo szerokie.

Coates ma lekkie pióro i błyskotliwie zestawia informacje. Niejednokrotnie czytając śmiałam się głośno: Holandia składa się z dwunastu prowincji (...) i jeśli wierzyć moim holenderskim przyjaciołom, mieszkańcy każdej z nich różnią się całkowicie od mieszkańców wszystkich pozostałych. Warto podkreślić, że Coates nigdy nie poprzestaje na zabawnym spostrzeżeniu, ale tłumaczy, jak doszło do jego ukształtowania. I to mimo że historię ogranicza w zasadzie do okresu nowożytnego. Śledzi idee, nie dzieje. Mamy więc w książce holenderski złoty wiek, bardzo udane omówienie stosunków angielsko-holenderskich, kolonializm (Kompanie Wschodnio- i Zachodnioindyjska), niewolnictwo, drugą wojnę światową. Chociaż Coates nie jest historykiem i widać, że pewnych rzeczy sam w trakcie pisania się uczył, udaje mu się przeprowadzić zwięzłe i klarowne wywody. I czyta się to wszystko znakomicie: Po zakończeniu pierwszej wojny światowej kraj zdecydował się na wyjątkowe odstępstwo od swych zasad [neutralności, utrzymywanej przez cały wiek XIX] i sformułował nowy pułk liczący trzy tysiące żołnierzy. Był to pułk rowerzystów, którego motto brzmiało: Szybcy i zwinni – godni i spokojni. Jak napisał później Peter Jordan, siła ognia jaką dysponowała ta formacja, obejmowała orkiestrę wojskową, wyposażoną w rowery ze specjalnymi kierownicami, które umożliwiały jazdę bez przerywania gry na waltorni.

Współczesnych Holendrów tłumaczy Coates również futbolem – niepokojąco szczegółowe (przynajmniej dla mnie, osoby, którą piłka nożna zaczyna nudzić, gdy tyko pada pierwsze „p”) rozdziały zawierające nie tylko historię Ajaxu i Feyenoordu, ale i dwóch najbardziej charyzmatycznych postaci holenderskiego świata piłki: Johana Cruijffa i Louisa van Gaala. Coates potrafi ten nacisk dobrze uzasadnić: Po upływie kilku dziesięcioleci przegrana w 1974 roku (mundial, finał z Niemcami) bywa często wymieniana obok nazistowskiej inwazji z 1940 i powodzi z 1953, jako jedna z trzech największych tragedii jakie dotknęły Holandię w XX wieku.

Znakomite są rozdziały o holenderskim świętowaniu – noce muzeów, karnawał, Zwarte Piet – ubawiło mnie sformułowanie „patologicznie towarzyscy Holendrzy”. Interesująco opowiada Coates o problemach współczesnych: tolerancji, holenderskich muzułmanach, polityce: Oglądając anemiczne debaty telewizyjne i czytając bezbarwne artykuły prasowe, nie potrafię rozstrzygnąć, czy determinacja, z jaką Holendrzy godzą się na to, że się ze sobą nie zgadzają, jest przejawem wysokiego poziomu cywilizacyjnego, czy tylko głębokiego znudzenia.

Można się naprawdę zdziwić, czytając o holenderskim stosunku do przyrody i ekologii. Albo o oszczędności: wszelkie egzotyczne składniki są trudno dostępne poza Amsterdamem, bowiem większość małych sklepów spożywczych kieruje się własną wersją nieśmiertelnej zasady Henry'ego Forda: możesz kupić dowolne warzywo pod warunkiem, że będzie to kartofel. Trzeba wyraźnie zaznaczyć, że Coates tak naprawdę nie lubi w Holandii tylko jednej rzeczy – kuchni.

Będzie też oczywiście o seksbiznesie i narkotykach, ale nie przesłonią one obrazu Holandii i Holendrów.

Książka „Skąd się biorą Holendrzy?” wyszła w serii Mundus Wydawnictwa Uniwersytetu Jagiellońskiego. Moje spotkania z wydawnictwem są naprzemiennie bardzo udane albo kompletnie nietrafione. „Holendrzy” to strzał w dziesiątkę.

Zdecydowanie polecam.

Agnieszka Ardanowska