Zacznę może trochę od usprawiedliwienia. Wojenna tematyka nigdy nie leżała w kręgu moich zainteresowań. Wręcz przeciwnie. Normalnie unikam takich książek – pewnie dlatego, że nie przeczytałam jeszcze żadnej na tyle dobrej, żeby pchnęła mnie mocniej w tym kierunku. Raczej zdarzało mi się czytać takie, które wymuszały na mnie konkretne emocje. A że z natury jestem uparciuchem i gdy ktoś mi coś każe, włącza się u mnie upór, to i lektura nie należała do najprzyjemniejszych. Dlaczego sięgnęłam więc po „Powiedziała, że nie żałuje”?

Z dwóch powodów. Po pierwsze, jest to Seria Dzieł Pisarzy Skandynawskich, a tu jeszcze nigdy nie doznałam literackiego rozczarowania. Jasne, zdarzało się, że książka nie przypadła mi w 100% do gustu, ale jeszcze nigdy nie zdarzyło mi się, żebym po przewróceniu ostatniej strony jednoznacznie mogła stwierdzić, że „nie jest to nic specjalnego”. Po drugie, autor jest Finem. Dlaczego ma to jakieś większe znaczenie? Bo wcześniejsze fińskie książki wywołały we mnie całe spektrum emocji. „Oneiron” również wydany w tej serii był jedną z najbardziej frustrujących i kontrowersyjnych książek, jakie udało mi się przeczytać dwa lata temu, a w tym roku sięgnęłam po malutką książeczkę „Biały głód” (wyd. ArtRage), która po prostu przejechała się po mnie jak walec. I z myślą, że ta fińska literatura zawsze uderza we mnie z impetem rozpędzonego czołgu, zaczęłam też „Powiedziała, że nie żałuje”.

Wiosna 1945 roku – świat znów się zmienia. Tym razem wojna powoli chyli się ku końcowi, co oznacza, że nadchodzi czas porządkowania i rozliczeń. Tylko co zrobić z tymi jednostkami, które choć nie trzymały karabinów w dłoniach, w jakiś sposób wspomagały najeźdźców? W tej sytuacji jest pięć Finek, które pracowały jako kucharki i pielęgniarki dla niemieckich żołnierzy. Gdy obóz zaczyna szykować się do ewakuacji, kobiety zostają pozostawione same sobie. Wkrótce jako kolaborantki trafiają do obozu jenieckiego. Tam, traktowane jak współsprawczynie całego zła, zostają wysłane piechotą z Norwegii do domu. Pięć kobiet przemierza spustoszoną przez wojnę Finlandię, uświadamiając sobie powoli, że w domu może nie czekać na nie ciepłe powitanie.

Może wyjdę na naprawdę sporą literacką zrzędę, ale trudno. W tej książce przez ¾ całości kompletnie nic się nie działo, a ona sama nie odkrywa dla mnie nic skrytego za zasłoną historii. Same bohaterki, również schowane za mgłą, toną w tłumie innych postaci literackich, których nie jestem w stanie zapamiętać ze względu na ilość literatury, którą pochłaniam. Po prostu spycham je na krawędzie, robiąc miejsce na bardziej wyraziste protagonistki, wiedząc, że te w końcu wpadną w otchłań zapomnienia. Bardzo chciałabym wam powiedzieć, że będzie to jedna z moich ulubionych książek tego roku, ale nie mogę. Bo zdecydowanie bardziej prawdopodobne jest to, że znajdzie się raczej w zestawieniu rozczarowań.

I żebyśmy się źle nie zrozumieli – nie jest to zła książka. Niektórych pewnie złapie za serducho, może nawet wzruszy. Ja niestety nie znalazłam się w tym gronie. Kinnunen nie miał mi do zaproponowania nic prócz zniszczonej Finlandii i rozmyślań, na które na spokojnie wpadłabym sama i bez tej ponad trzystustronicowej książki. Nie jest niczym odkrywczym, że moralność kobiet i mężczyzn w czasach wojny rozpatrywana jest dwojako. Finowie walczący ramię w ramię z Niemcami wracali do domu jako ci, którzy przetrwali zmuszeni do walki, Finki natomiast z opuszczonymi, zgolonymi głowami pełne wstydu.

Może to moje oczekiwania pożarły przyjemność z lektury, a może to faktycznie nie jest po prostu moja tematyka. Bardzo możliwe, że to wina obu tych rzeczy. Zeszły rok Seria Dzieł Pisarzy Skandynawskich otworzyła fenomenalnym „Testamentem”, który znalazł się w moim zestawieniu najlepszych książek roku, w tym roku otwarcie nie jest dla mnie. Ale nie zmienia to faktu, że już tupię w miejscu na myśl o kolejnej premierze spod szyldu ze stateczkiem.

Kinga Kolenda