Nieco ponad rok temu ukazała się w naszym kraju książka „Najlepsi. Kowboje, którzy polecieli w kosmos”, w której nieodżałowany Tom Wolfe opisał kulisy powstania NASA i rozpoczęcie amerykańskiego programu kosmicznego. Legendarny pisarz skupił się w niej na Oryginalnej Siódemce, pierwszych siedmiu – jak można się z umiarkowanym wysiłkiem domyślić – astronautach programu Merkury. W recenzji tego tomu zauważyłem jednak, iż żaden z nich nie nosił nazwiska, które większość ludzi kojarzy z podróżami kosmicznymi, a Wolfe wcale się na Neilu Armstrongu i programie Apollo nie skupiał. Dlatego też mógł powstać „Księżycowy pył” – symboliczna kontynuacja i świetne uzupełnienie „Najlepszych”.

Warto od razu zaznaczyć, że Andrew Smith nie próbuje naśladować stylu wielkiego poprzednika. Tamten pisał w duchu Nowego Dziennikarstwa, diabelnie zależało mu na tym, aby nałożyć na fakty jarzmo atrakcyjnej narracji i z historii zrobić opowieść. Młodszy kolega po piórze jest zdecydowanie bardziej stonowany, a jego astronauci spokojniejsi, bardziej wycofani, bardziej stateczni. Pod koniec lat siedemdziesiątych, gdy powstawali „Najlepsi”, pamięć o programie kosmicznym wciąż była wyraźna, a wizja podboju kosmosu mogła wydawać się realna, choć może nie tak bliska, jak wtedy, gdy Armstrong wypowiedział swe słynne słowa. Natomiast pod koniec lat dziewięćdziesiątych i na początku kolejnej dekady dawny optymizm wydaje się szaleństwem wieku dziecięcego, a lądowanie na Księżycu przysłowiowym czynem, którego dokonać może tylko ktoś niezdolny pojąć, że to niemożliwe. Dlatego też „Księżycowy pył” nie skupia się nawet w najmniejszym stopniu na odtworzeniu pionierskiej atmosfery (co „Najlepsi” robią genialnie), a na rozliczeniach, podsumowaniach i ewentualnych wizjach przyszłości.

Smithowi bardzo zależy na tym, aby pokazać, co stało się z uczestnikami programu Apollo lata po jego zamknięciu: zostali politykami czy biznesmenami, uniknęli rozwodów czy rozpoczęli nowe związki, chętnie rozdają autografy czy za wszelką cenę izolują się od świata. Na tle życiorysów tych kilku mężczyzn w bardzo dojrzałym wieku snuje refleksje na temat tego, co kosmos znaczył dla jego pokolenia, jak odnosili się do niego politycy, jaki kapitał próbowali na nim zbić. Gdzieś na drugim planie toczy się wojna wietnamska (która, jak autor uczciwie zauważa, pochłonęła znacznie więcej pieniędzy niż lądowanie na Księżycu), Kennedy i Nixon grają w swoje gry, a ruch hipisowski rozpala się i gaśnie. Perspektywa jest zatem szeroka, ale cel pozostaje klarowny: chodzi o to, aby jak najcelniej opisać znaczenie programu Apollo. W tym kontekście oczywisty wydaje się ogrom pracy, jaki Smith musiał wykonać: nie tylko przeprowadzić wywiady ze swoimi bohaterami (naturalnie z tymi, którzy chcieli z nim rozmawiać), ale też dogłębnie przeanalizować czasy, w jakich przyszło im żyć.

W kontekście tej podsumowującej książki zaskakuje nieco posłowie przygotowane do polskiego wydania. A to dlatego, że autor postanowił skupić się w nim przede wszystkim na… Elonie Musku. Dodatek poświęcony bodaj najpopularniejszemu współczesnemu medialnemu wizjonerowi i założycielowi firmy SpaceX to rzecz ciekawa i wartościowa; idealnie sprawdza się jako próba spojrzenia w (bliską) przyszłość.

„Księżycowy pył” to pozycja, na którą wszyscy miłośnicy podróży w kosmos od lat w Polsce czekali – nawet jeśli o tym nie wiedzieli. Każdy, kto kiedykolwiek zadał sobie pytanie, jak to się właściwie stało, że pięćdziesiąt lat po pierwszym lądowaniu na Księżycu ludzkość wciąż nie włada kosmosem, powinien przeczytać dzieło Andrew Smitha.

Bartek Szczyżański