Wieczny początek. Warmia i Mazury

Książka Beaty Szady „Warmia i Mazury” jest drugą obok „Poniemieckiego” Karoliny Kuszyk, pozycją która opowiada o kulisach i następstwach zmiany granic naszego Państwa po II WŚ. Obydwie książki wydane zostały w odstępie kilku miesięcy w ramach serii Sulina wyd. Czarne.

Obszerną, i dość osobistą recenzję „Poniemieckiego” umieściłem tutaj. https://lubimyczytac.pl/ksiazka/4898733/poniemieckie/opinia/54916622?#opinia54916622

W skrócie, recenzuję obie książki jako mieszkaniec Kielc (od urodzenia), rodzinnie związany z Dolnym Śląskiem gdzie po wojnie osiedli dziadkowie (pochodzili z Wielkopolski) i skąd pochodzi mój ojciec.

Obydwie książki, opowiadają o kulisach i następstwach zmiany granic, ale nieco w innej formie i treści. Karolina Kuszyk w swojej opowieści „wychodzi” od poniemieckich rzeczy – od garnków, olejodruków, mebli, narzędzi gospodarskich po całe domostwa – które są pretekstem do opisania losów ludzi. Tych którzy musieli je dobrowolnie lub pod przymusem porzucić, i tych którzy później weszli w ich posiadanie. U Beaty Szady punktem wyjścia są ludzie z którymi przeprowadza wywiady i opisuje ich historię; a wspominane „rzeczy” są scenografią w której zachodzą procesy społeczne, gospodarcze, własnościowe i trochę … polityczne.

Karolina Kuszyk opisuje głównie historie z Dolnego Śląska; Lubuskiego i Zachodniopomorskiego; Beata Szady jak tytuł wskazuje – skupia się na terenach obecnego woj. warmińsko-mazurskiego; a dokładniej na pograniczu Warmii i Mazur. Obydwie książki – mimo, że zawierają wiele zbieżnych historii - wspaniale się uzupełniają; z prostego powodu.

W Poniemieckim historia miała prosty schemat. Niemcy wyjechali; Polacy przyjechali. Przez chwilę mieszkali razem, co było genezą dla wielu smutnych, tragicznych, ale i czasami humorystycznych anegdotek.
Na Mazurach i Warmii schemat był inny. Niemcy wyjechali. Ale zostali oni – Mazurzy, Warmiacy – „prawie Polacy?”, „nie Niemcy?”. Miejscowi, mówiący „prawie po polsku”, ale z Polską raczej się nie utożsamiający. Znaleźli się jakby w czyśćcu. A raczej na dolnych jego poziomach. Doświadczyli przedsionka piekła, szczególnie w upiorną mroźną zimę 1945. To o nich pisze autorka.
Beata Szady zaczyna jednak od kulis plebiscytu 1920 r. To był pierwszy test by się określić. Albo czarny, albo biały. Żadnych odcieni, żadnych „trochę Polak, trochę Niemiec, Mazur, Warmiak, Prusak”. Wybór ten w 1920 będzie miał brzemienne skutki dla wielu po 1945. Jednak dogrywka zaproponowana przez nowe władze, była już na innych zasadach. Niejasnych, niepewnych.

Książka w dalszej części, to cykl wywiadów z tymi miejscowymi, których powojenne wybory wrzucały w młyny powojennej historii. Wiązała się z tym niepewność, grabieże, sprowadzanie do obywateli drugiej kategorii, co powodowało powolny i systematyczny, moderowany przez władze exodus do RFN. Jedni wyjeżdżali, a przyjeżdżali nowi. Polacy z Kresów, północnego Mazowsza, Podlasia.
Widoczne i wyraźne małe „mikrotożsamości” Warmiaków-katolików, Mazurów-protestantów rozmywały się w napływowym, szarym, bezkształtnym sosie.

Wbrew pozorom opowieści napływowych, w przeciwieństwie do „Poniemieckiego” są w mniejszości. Zabrakło, moim zdaniem dwóch-trzech rozdziałów o początkach osadnictwa pisanych z perspektywy nowych osiedleńców. Jak przejmowali majątki, jak wyglądały trudności aprowizacyjne, użeranie się z dwuwładzą (sowiecko-PRLowską). Więcej nt. temat przeczytałem w Dziennikach Prus Wschodnich Hansa Lehndorfa.

Wątek nowych Warmiaków i Mazurów pojawia się później, i dotyczy bilansu przejęcia tych ziem z perspektywy czasów dzisiejszych. To obraz kolosalnych materialnych zaniedbań, rozbieranych siedlisk i kolonii ale też braku zakorzenienia, tymczasowości. Szczególnie ten ostatni wątek bardzo ciekawie opisał wspomniany w książce ksiądz Grzegorz Bielawny w wywiadzie dostępnym na You-Tube „Katolicy w granicach Prus Wschodnich w XIX i XX w.”

Jest też w książce iskra nadziei skupiona wokół pasjonatów regionu, którzy pielęgnują szczątki kultury Warmiaków i Mazurów. Jest ich coraz więcej, jednak jak słusznie zauważa autorka – jest ich zdecydowanie mniej – niż pasjonatów poniemieckich ziem zachodnich np. we Wrocławiu.
Moim zdaniem tłumaczenie jest proste. Wymiana ludności za zachodzie była chirurgiczna, Polacy szybko zastąpili Niemców – i mieli więcej czasu na pełne zakorzenienie się, niż na dawnych terenach Prus Wschodnich.

Na Warmii i Mazurach mieliśmy do czynienia z trzecim elementem – polskojęzycznymi autochtonami – których przez dziesiątki lat PRL tożsamość była na cenzurowanym, bo za bardzo łączyła się germańskością. Gdy przyszedł nowy czas – Nowi „Mazurzy i Warmiacy” byli spóźnieni kilka dekad w stosunku do np. pasjonatów Szczecina, Gdańska czy Wrocławia.

Bardzo ciekawym wątkiem była walka pomiędzy rozrastającym się Kościołem Katolickim, a schodzącym demograficznie Kościołem Protestanckim. Nie miałem świadomości o stylu w jakim następowało przejęcie nieruchomości sakralnych.

Podsumowując, dla mnie – kielczanina, ze środka „kongresówki” – to była bardzo ciekawa lektura. Która pokazuje, że dawny teren Prus Wschodnich to nie tylko nieprzebrane bogactwo pięknej przyrody - ale też mozaika kultur, zabytków, architektury – niestety brutalnie przeoranej w 1945 i później.

Książka, jest niezwykle lekko napisana, rozdziały połykało się jeden za drugim. Każdy z nich to kolejny element tej wspomnianej mozaiki. To kolejny powód, by w końcu porządnie zwiedzić tą część Polski – o której od paru lat zbieram mnóstwo informacji, ale ciągle nie ma na to czasu.

Na koniec osobista refleksja. Ciekaw jestem czy gdyby w 1920 – za Polską nie opowiedziało się kilka wsi, tylko 2-3 powiaty – czy nie byłyby one dzisiaj takimi Kaszubami albo Kociewiem? Z silną tożsamością, żywym językiem i kulturą? Być może nie uniknęły by zniszczeń wojennych, ale na pewno miejscowa polskojęzyczna ludność nie miała by po 1945 przetrąconego kręgosłupa.

Książka Beaty Szady „Warmia i Mazury” jest drugą obok „Poniemieckiego” Karoliny Kuszyk, pozycją która opowiada o kulisach i następstwach zmiany granic naszego Państwa po II WŚ. Obydwie książki wydane zostały w odstępie kilku miesięcy w ramach serii Sulina wyd. Czarne.

Obszerną, i dość osobistą recenzję „Poniemieckiego” umieściłem tutaj....

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Wspaniały reportaż o regionie, z którego pochodzę.
Skarbnica wiedzy o Warmii, Mazurach i przede wszystkim ludziach je zamieszkujących - i wcale nie taka podręcznikowa. Historia/rie o poszukiwaniu tożsamości, naprawdę przedstawione w interesujący, wciągający sposób.

ps. Warmia to nie Mazury ;)
Miłego zaczytania !

Wspaniały reportaż o regionie, z którego pochodzę.
Skarbnica wiedzy o Warmii, Mazurach i przede wszystkim ludziach je zamieszkujących - i wcale nie taka podręcznikowa. Historia/rie o poszukiwaniu tożsamości, naprawdę przedstawione w interesujący, wciągający sposób.

ps. Warmia to nie Mazury ;)
Miłego zaczytania !

Pokaż mimo to

Nie ma tu nic, czego bym już nie czytał o przesiedleńcach. Historie bardzo podobne do historii śląskich. Dziękuję jednak autorce za odtworzenie klimatu regionów, za prostotę stylistyczną i za szczerość przekazu.

Nie ma tu nic, czego bym już nie czytał o przesiedleńcach. Historie bardzo podobne do historii śląskich. Dziękuję jednak autorce za odtworzenie klimatu regionów, za prostotę stylistyczną i za szczerość przekazu.

Pokaż mimo to

Seria Sulina to seria książek, których wspólnym mianownikiem jest to, że na rozmaite literackie sposoby odkrywają przed czytelnikiem nieznane oblicza i przejawy fenomenu zwanego Europą, że zdradzają jej często wstydliwe sekrety i głęboko ukryte tajemnice.
Tym razem opowieść tyczy się o najbardziej zagadkowym i oderwanym na setki lat od Polski terenie jakim są Warmia i Mazury, które pomimo tego, że ciągle mówimy jakoby o jednej krainie, są od siebie zupełnie inne: kulturowo, historycznie, ale też religijnie.
Książka Beaty Szady chce przedstawić tą wielokulturowość, historię, życie mieszkańców przy pomocy małych historii -reportaży opartych o konkretne osoby lub grupę osób. Wyszło jej to świetnie, ja jestem oczarowany tym dziełem i po jej skończeniu, wychodzę z przeświadczeniem, jak mało wiem o tamtych terenach i jak mocno chce je odkrywać: przyrodniczo, ale też ludzko. Jedynym minusem jest to, że książka jest ... zbyt krótka, chciałbym chłonąć i chłonąć te historię, Ale cóż być może Pani Beata nas czymś w przyszłości zaskoczy.
Jak dla mnie najlepsza część Suliny, warta każdej poświęconej jej chwili.

Seria Sulina to seria książek, których wspólnym mianownikiem jest to, że na rozmaite literackie sposoby odkrywają przed czytelnikiem nieznane oblicza i przejawy fenomenu zwanego Europą, że zdradzają jej często wstydliwe sekrety i głęboko ukryte tajemnice.
Tym razem opowieść tyczy się o najbardziej zagadkowym i oderwanym na setki lat od Polski terenie jakim są Warmia i...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Potraficie wyobrazić sobie, że ciągle rozpoczynacie życie od nowa? Bohaterowie książki Pani Beaty Szady zmuszeni byli ze względów politycznych, ekonomicznych czy przyrodniczych zmieniać otaczającą ich rzeczywistość. Migrować.
Dzięki rozmowom z bohaterami tu ukazanymi możemy zobaczyć Warmię i Mazury. Zmiany jakie w trakcie II Wojny Światowej i po niej się dokonały. To spojrzenie mieszkańców tych trenerów na budowanie tożsamości na nowo. Odbudowę ze zgliszczy. Z reszek cegieł posiadających ogromną wartość sentymentalną. Przekazują nam trudną historię. Powody zawłaszczania ziem, terenów im najbliższych. Bolesne wspomnienia, ich ilość schowana czasem w jednej walizce. Tułaczkę przez świat aby ostatecznie często wracać do tego, co mateczne. Najbliższych im miejsc. Niestety nie zawsze jest to możliwe. Ukazują okropieństwo wojny ze stratą rodziny na czele. Bestialstwo przybierające różne formy( tj. strzał w głowę, gwałty, przybijanie ciał do stodoły) Cierpienia fizyczne są niczym w porównaniu z tym jakie spustoszenia człowiek człowiekowi może stworzyć w umyśle. Na zawsze. Możemy też zobaczyć warstwę etnologiczną, religijną. Przemiany dokonane w ludziach na przestrzeni doświadczeń i lat.
Mazurów w Polsce nie pozostało zbyt wielu. Według spisu powszechnego z 2011 roku jest ich zaledwie ośmiuset szesnastu. Nie ma już ani jednego Warmiaka. Te dane pozwalają wysnuć tezę, że GUS- owi zależy na tym aby Polska była jednorodna. Tak jakby chęć zabicia w rodakach przynależności do terenu stanowiła problem.
Ta lektura pokazała mi, że miejsce urodzenia dla wielu ma kluczowe znaczenie. Nie ważne gdzie wyjadą, osiedlą się na stałe. Zawsze przynależność do regionu z którego się pochodzi będzie ważna. Tereny zaś które uwielbiamy tak często chociażby na wakacjach odwiedzać, mają trudną historię. Przesiąknięte są krwią. Naznaczone piętnem wojny. Na zawsze. A my musimy codziennie budować naszą rzeczywistość od nowa...bo w życiu prawie wszystko jest efemeryczne. Pewna jest jedynie nieuchronna śmierć.

Potraficie wyobrazić sobie, że ciągle rozpoczynacie życie od nowa? Bohaterowie książki Pani Beaty Szady zmuszeni byli ze względów politycznych, ekonomicznych czy przyrodniczych zmieniać otaczającą ich rzeczywistość. Migrować.
Dzięki rozmowom z bohaterami tu ukazanymi możemy zobaczyć Warmię i Mazury. Zmiany jakie w trakcie II Wojny Światowej i po niej się dokonały. To...

więcej

mniej

Pokaż mimo to