Dzisiaj wieczorem startują Mistrzostwa Europy w piłce nożnej Euro 2020, rozgrywane w 2021 ze względu na szalejącą w zeszłym roku pandemię. Sportowa gorączka opanuje Stary Kontynent, gdy 24 najlepsze europejskie reprezentacje będą walczyć o miano tej najlepszej. Decyzją UEFA tegoroczne mistrzostwa odbędą się na 11 stadionach w dziesięciu różnych krajach. I chociaż w fazie grupowej codziennie rozgrywane będą aż trzy mecze (co daje, wraz z przerwami w grze, blisko 6 godzin piłki nożnej dziennie!) to prawdziwy kibic-czytelnik z pewnością znajdzie czas dla książek – zwłaszcza tych traktujących o piłce nożnej.

Książki o piłce nożnej

A tych jest całe mnóstwo! Są wśród nich biografie największych polskich i światowych gwiazd futbolu, książki historyczne czy opisujące taktyczne niuanse. A także pozycje, które pokazują, czym tak naprawdę jest piłka nożna – zarówno dla sportowców, jak i dla kibiców. W końcu, jak mawiał legendarny szkocki trener Bill Shankly:

Książek przez nas proponowanych w poniższym zestawieniu jest, oczywiście, jedenaście. Chyba nie trzeba wyjaśniać, skąd taka właśnie liczba.

„Robert Lewandowski. Nienasycony”, Paweł Wilkowicz (wyd. Agora)

W takich okolicznościach wprost trzeba zacząć od tej książki o Robercie Lewandowskim. W końcu traktuje ona o jednym z najlepszych piłkarzy na świecie, który jest jednocześnie naszą nadzieją na dobry wynik podczas Mistrzostw Euro 2020. Bez dobrej formy popularnego Lewego, jego goli i asyst, atomowych strzałów i fenomenalnego panowania nad piłką nie mamy szansy na zwycięstwo. Nasza gra opiera się na Lewandowskim i od niego jest uzależniona. I chociaż książka Pawła Wilkowicza – wieloletniego dziennikarza sportowego i obserwatora kariery Lewandowskiego – ma już parę lat (jej ostatnie wydanie ukazało się przed Mistrzostwami Świata w Rosji w roku 2018), to pozostaje najpełniejszym kompendium wiedzy o tym, kim jest Robert Lewandowski, uważany za najlepszego polskiego piłkarza w historii tej dyscypliny.

Biografia Roberta Lewandowskiego „Nienasycony” to książka o obsesji strzelania goli, o sukcesie i jego cenie. O napastniku, który nie chciał przyjąć do wiadomości, że historia taka jak jego nie może się wydarzyć w polskim futbolu.

„Maradona. Ręka Boga”, Jimmy Burns (wyd. Albatros)

Pozostając przy biografiach piłkarskich, nie sposób nie wspomnieć o piłkarzu, który niedawno odszedł. Diego Armando Maradona, futbolowy geniusz z Argentyny. Podziwiany i uwielbiany przez rzesze fanów na całym świecie, był (i zapewne ciągle jest) dla nich piłkarskim Bogiem. Jego bramki trafione przeciwko reprezentacji Anglii – ta strzelona ręką („Ręką Boga”, jak sam chętnie mawiał w wywiadach) i ta, w której jak tyczki mijał kolejnych próbujących go powstrzymać obrońców – przeszły do historii światowego sportu. Tak, jak i do historii przeszły wszystkie pozaboiskowe zachowania Boskiego Diego; począwszy od narkotyków i dyskwalifikacji za używanie niedozwolonych środków, po wyraźne i chętne popieranie  południowoamerykańskich polityków, z Fidelem Castro i Hugo Chávezem na czele.

Te i inne wątki z życia argentyńskiego piłkarza porusza Jimmy Burns w książce „Maradona. Ręka Boga”. To już kultowa i jednocześnie kontrowersyjna biografia jednego z najsłynniejszych piłkarzy w historii światowego futbolu.

„Mecze polskich spraw. Jak Cieślik ograł Chruszczowa, Lubański uciszył Anglików, a Nawałka zatrzymał Niemców”, Stefan Szczepłek (wyd. SQN)

Stefan Szczepłek, legendarny polski dziennikarz, zaczynający swoją pracę jeszcze w „Sztandarze Młodych”, obecnie piszący dla „Rzeczpospolitej”, pokazuje dużo szerze spojrzenie na historię piłki nożnej. W książce „Mecze polskich spraw” opisuje najważniejsze, według niego i wydawców mecze w historii naszej reprezentacji; nie są to jednak tylko zwycięstwa czy też pojedynki na najważniejszych turniejach. Szczepłek opisuje mecze, które odcisnęły się w historii polskiego sportu (i nie tylko sportu) i, co kluczowe, posiadają barwny, ciekawy kontekst. Gdy wreszcie udało nam się wygrać z Niemcami, co przypieczętował swoim golem Sebastian Mila, to zwycięstwo było wydarzeniem dalece wykraczającym poza same tylko zmagania sportowe. Przecież z powodu naszej historii wszystkie mecze z sąsiadami – zarówno z tymi z Zachodu, jak i tymi, z którymi graniczymy na północnym-wschodzie – wywołują emocje nieporównywalnie większe, niż towarzyskie mecze z Islandią i Albanią.

„Mecze polskich spraw” to opowieść o tych pojedynkach, w których sytuacja polityczna i gospodarcza w kraju wpływała na wydarzenia na boisku, a wynik rywalizacji kształtował nasz futbol oraz zmieniał społeczeństwo. To historia spotkań, w których jedno zagranie, kopnięcie piłki, błąd popełniony na boisku lub poza nim czy decyzje polityków decydowały o losach całej generacji piłkarzy i kibiców. To wielka podróż przez dzieje polskiej piłki, która pozwoli spojrzeć na nie z zupełnie nowej perspektywy. Bo mecz piłkarski to dużo więcej niż tylko 90 minut na boisku.

„Moje najważniejsze 90 minut”, Jacek Janczewski, Emil Kopański (wyd. SQN)

Mecze reprezentacji Polski zawsze wyzwalają ogromne emocje. Niektóre spotkania mają wyjątkowe znaczenie i są wspominane latami nie tylko przez tych, którzy odegrali w nich główne role. O najważniejsze mecze w karierze reprezentacyjnej piłkarzy naszej kadry narodowej spytali Jacek Janczewski i Emil Kopański. Wydana na 100-lecie Polskiego Związku Piłki Nożnej publikacja odsłania kulisy sportowej szatni.

Jak wyglądały mistrzostwa świata w 1974 roku z perspektywy Orłów Górskiego? Który mecz w kadrze najlepiej wspomina Zbigniew Boniek? Dlaczego Wojciech Kowalczyk dostał przed igrzyskami olimpijskimi w Barcelonie bramkarską koszulkę? Jakie pomysły na świętowanie awansu na mundial mieli piłkarze Jerzego Engela?

Bohaterowie największych widowisk w historii polskiego futbolu zabierają kibiców w podróż przez piękne, chwalebne, ale czasami także bolesne chwile. Drzwi do szatni i tunele prowadzące na murawę wreszcie się otwierają, a najwybitniejsi reprezentanci kraju mówią: zapraszamy. Wśród przepytanych piłkarzy są m.in. Zbigniew Boniek, Andrzej Juskowiak, Jerzy Dudek, Roger Guerreiro, Jan Tomaszewski, Radosław Majdan, Grzegorz Lato i Władysław Żmuda. „Moje najważniejsze 90 minut” to kopalnia zakulisowej wiedzy o historii polskiego futbolu reprezentacyjnego.

„Niezwykły świat przedwojennego futbolu”, Remigiusz Piotrowski (Wydawnictwo Naukowe PWN)

Kolejna pozycja historyczna w naszym zestawieniu, tym razem traktująca o futbolu międzywojennym. Znamy go z czarno-białych fotografii, kojarzymy niektóre nazwiska piłkarzy i ich statystyki. Ale czy wiemy, jak naprawdę grano w Polsce w piłkę przed wojną?

Książka Remigiusza Piotrowskiego przybliża barwny świat przedwojennego futbolu. Świat pełen sprzeczności, w którym po boiskach biegali robotnicy i inteligenci, a choć żaden z nich nie mógł na piłce zarabiać, na boku dorabiało na niej wielu. To wtedy działacze świecili przykładem, a po cichu część z nich snuła misterne intrygi; gwiazdy rozbudzały wyobraźnię tłumów, by po chwili okładać się pięściami po głowach, a eleganccy dżentelmeni w kapeluszach rozprawiali na trybunach o sztuce i… lżyli do utraty tchu sędziego-kalosza. To w końcu świat idealistów, romantyków i niepokornych pionierów. Pełen pasji, humoru. Dziwny i intrygujący.

Autor opowiada historię o tym, co jedli przedwojenni piłkarze, jak podróżowali, co im spędzało sen z powiek. Wspomina o największych skandalach, zajadłych polemikach, klubowych animozjach, osobliwych przesądach, piłkarskich zwyczajach, nadziejach, radościach i rozczarowaniach. Odkrywa słodko-gorzkie realia tego, czym był futbol w II RP, a czym niekiedy bywał i czy nadal coś nas z nim łączy.

„Podróż w głąb pola karnego”, Péter Esterházy (wyd. Czuły Barbarzyńca)

Tak jak w każdym meczu piłkarskim jest 15-minutowa przerwa, tak i w naszym zestawieniu potrzebujemy chwili oddechu. Zapewni go nam odrobina beletrystyki. Ale! To beletrystyka zakorzeniona w historii sportu, literatura piękna oparta o opowieść o najsłynniejszej węgierskiej reprezentacji –  Złotej Jedenastce, której kapitanem był sam legendarny Ferenc Puskás. Równie sławny jest autor książki, Péter Esterházy – jeden z najważniejszych węgierskich pisarzy, laureat m.in. Nagrody Literackiej Europy Środkowej „Angelus” za książkę „Harmonia caelestis”.

Powieść „Podróż w głąb pola karnego” przypomina o piłkarskich fascynacjach arystokratycznego rodu Esterházych – jej autor był zagorzałym kibicem piłki nożnej, piłkarzem amatorem, ale też bratem Mártona Esterházyego, wielokrotnego reprezentanta Węgier. Książka napisana i wydana przed mistrzostwami świata w 2006 roku to pełna anegdot, dygresji i wspomnień relacja z podróży po Niemczech. Mur berliński już runął, ale czy to tworzy właściwą perspektywę do napisania książki? Może lepszy będzie futbol, wiecznie zielony prostokąt boiska? Esterházy pisze o Złotej Jedenastce, o Puskásu, Hidegkutim czy Bozsiku, snując jednocześnie osobistą, melancholijno-żartobliwą opowieść autobiograficzną.

„Mecz to pretekst. Futbol, wojna, polityka”, Michał Kołodziejczyk, Anita Werner (wyd. SQN)

Piłka nożna jest najważniejszym sportem na świecie. Rozgrywki piłkarskie oglądane są z równą pasją pod każdą szerokością geograficzną. Można nie kochać futbolu, ale warto wiedzieć, jak wpływa na ludzi. Można nie być kibicem, ale warto zobaczyć, jak kibicowanie daje ludziom głos. Czasem to głos rozpaczy, bólu, złości, a czasem politycznej przynależności, akceptacji albo zwykłego szczęścia.

Przez wiele miesięcy w sześciu różnych krajach na własnej skórze Michał Kołodziejczyk i Anita Werner sprawdzali, jak to działa: jak piłka nożna wpływa na miejsca i ludzi od lat żyjących w konflikcie, jak te konflikty widać w drużynach i na trybunach.

Dotarli tam, gdzie normalnie trudno jest dotrzeć, pytali o to, o czym często normalnie się nie mówi, zwłaszcza, rozmawiając o piłce nożnej. Przepytywali czołowych piłkarzy, wpływowych polityków, chodzące legendy tego sportu. To książka nie tylko dla kibiców piłkarskich, ale dla wszystkich, którzy potrafią łączyć kropki. Piłka nożna tłumaczy świat. To nie banał, tak naprawdę jest.

Książka „Mecz to pretekst” Anity Werner i Michała Kołodziejczyka była nominowana w plebiscycie Książka Roku 2020 serwisu lubimyczytać.pl. Czyż to nie jest najlepsza rekomendacja do jej przeczytania?

„Światło bramki”, Michał Okoński (wyd. Znak)

Odchodzimy od historycznego i społecznego spojrzenia na piłkę nożną, zastępując je myśleniem... magicznym? Metafizycznym? A może, wręcz, artystyczno-estetycznym?

Maradona krzyczy, że nie jest maszyną do uszczęśliwiania innych. Lewandowski staje się prawdziwie wielki dopiero wtedy, gdy zaczyna płakać. Cruyff wymyśla piłkę na nowo. Guardiola we wszystko wątpi. Bielsa żałuje, że po boisku nie biegają roboty. A Ferguson okazuje się jedynym, który potrafi odejść, będąc u szczytu.

Futbol to nie tylko sport. To coś więcej niż pieniądze, transfery i reklamy. I coś więcej niż wynik. W książce, którą czytać można jak miłosne wyznanie, Michał Okoński opowiada o prawdziwym pięknie piłki nożnej. Opisując biografie najciekawszych piłkarzy i trenerów naszych czasów, analizując najważniejsze mecze, ale też zmagając się z jakże częstym w życiu kibica rozczarowaniem i smutkiem, tworzy niezwykły i czuły portret współczesnego futbolu. To książka o ludziach szukających w piłce absolutu, o doświadczeniu wspólnoty na trybunach i na boisku, o sile podnoszenia się po porażkach, o odwadze odnajdywania nowych rozwiązań i o tym, że cuda naprawdę się zdarzają.

W piłce nie chodzi o wygrywanie. W piłce chodzi o piękno i styl.

Sam autor, Michał Okoński, oprócz bycia zapalonym kibicem londyńskiego Tottenhamu, jest dziennikarzem i redaktorem „Tygodnika Powszechnego”, w którym publikuje, nie tylko, o piłce nożnej. A także autorem bloga „Futbol jest okrutny” (taki tytuł nosi również pierwsza piłkarska książka Okońskiego) i współpracownikiem czasopisma „Kopalnia”. Któż inny nadaje się lepiej do pisania o prawdziwie mistycznych przeżyciach związanych z piłką nożną?

„Mowa Trawa 2:0. Słownik piłkarskiej polszczyzny”, Marcin Rosłoń (wyd. Ringier Axel Springer Polska)

W piłkę można grać, piłkę można oglądać, fotografować, a także – rozmawiać o niej godzinami. Wielu komentatorów sportowych twierdzi, że aby rozmawiać o sporcie, należy bardzo dużo czytać (popieramy!); nie tylko literatury sportowej, ale także i beletrystyki, aby poszerzać swój zasób słownictwa i językową ogładę. Do czytania użytkowników lubimyczytać.pl z pewnością nie musimy zachęcać, pozostaje zatem pytanie, nieodzowne do zadania w obliczu nadchodzących Mistrzostw: jak mówić o piłce nożnej? Przecież pod koniec dnia, po zakończeniu meczowego maratonu, trzeba będzie omówić użytą przez trenerów taktykę, zachwycić się idealnie przyjętymi dośrodkowaniami i powyzłośliwiać na zmarnowane przez napastników szanse. Pomoże w tym będąca quasi-słownikiem książka „Mowa Trawa 2:0” Marcina Rosłonia.

„Mowa trawa 2:0” to drugie, rozszerzone wydanie słownika piłkarskiej polszczyzny. Przed wami niezwykła wyprawa do wnętrza szatni. Poznajcie język, którym piłkarze posługują się na co dzień, na każdym treningu, podczas każdego meczu. Dowiecie się także, jakie zasady panują w szatni, kim jest Pan Piłkarz i jakie pozycje w drużynowej hierarchii zajmują dżemik i fusy.

Marcin Rosłoń, były piłkarz Legii Warszawa, obecnie komentator CANAL+ Sport, otwiera drzwi do piłkarskiego świata. Tajemniczego, niedostępnego, owianego legendami miejsca, w którym panują specyficzne reguły, a obok siebie siedzą sęp, tarzan, ręcznik, nurek, kot, profesor i prostak. To może być dla was powrót do dzieciństwa, szalonych podwórkowych zwycięstw, marzeń o wielkiej karierze, wyprawa w nieznane lub możliwość odkrycia futbolu na nowo. Jedno jest pewne – nudy nie będzie.

„Gegenpressing i tiki-taka. Jak rodził się nowoczesny europejski futbol”, Michael Cox (wyd. Sine Qua Non)

Bez znajomości języka używanego w piłce radzę nie podchodzić do kolejnej polecanej przez nas książki. Już sam tytuł, w którym pojawiają się takie słowa jak Gegenpressing (nie, nie jest to marka niemieckiego samochodu) i tiki-taka (a tu nie chodzi wcale o pyszne czekoladowe cukierki) sugeruje, że łatwo nie będzie. Książka Michalea Coxa to pozycja dla maniaków piłkarskich. A zwłaszcza tych, którzy oglądając mecz, bez przerwy analizują to, co widzą na ekranie. „Gegenpressing i tiki-taka. Jak rodził się nowoczesny europejski futbol” to podróż po najnowszej historii europejskiego futbolu. Podróż pod znakiem piłkarskiej taktyki.

Piłka nożna nie znosi próżni i nieustannie ewoluuje. Jeszcze niedawno zachwycaliśmy się hiszpańską tiki-taką, by za chwilę być świadkami triumfu diabelnie skutecznego gegenpressingu – znaku rozpoznawczego Jürgena Kloppa. Od 1992 roku w europejskim futbolu średnio co cztery lata następuje zmiana dominującego stylu gry.

Michael Cox, autor świetnie przyjętej „Premier League. Historia taktyki w najlepszej piłkarskiej lidze świata” wyjaśnia, dlaczego tak się dzieje. Tłumaczy, w czym tkwiła istota holenderskiego „voetbalu”, co sprawiło, że Borussia Dortmund na dwa sezony kompletnie zdominowała Bundesligę oraz czy to możliwe, że francuskie pokolenie mistrzów świata wychowali Włosi?

W tej książce poza masą taktycznych niuansów znajdziecie też mnóstwo piłkarskich ciekawostek. „Gegenpressing i tiki-taka” to pozycja obowiązkowa zarówno dla kibiców zafascynowanych takimi pojęciami jak periodyzacja taktyczna, jak i dla tych, którzy chcieliby dowiedzieć się, co się za tym kryje i jak zbudował na niej sukces José Mourinho.

„Czerwona kartka dla Sprężyny”, Jacek Podsiadło (wyd. Nasza Księgarnia)

Na koniec zostawiamy pozycję dla najmłodszych kibiców. W sam raz do czytania wieczorami, do spania (i pomiędzy kolejnymi meczami). Jej autorem jest poeta i pisarz książek dla dzieci Jacek Podsiadło. Książka została własnie wpisana na nową listę lektur szkolnych, proponowaną przez Ministerstwo Edukacji i Nauki, o czym pisaliśmy szerzej w odrębnym artykule.  

Marzenia Daniela mają szansę się spełnić. Został zauważony przez świetnego trenera piłki nożnej i rozpoczął treningi z prawdziwego zdarzenia. Nowi koledzy ze szkółki piłkarskiej, do której trafił, to wyjątkowe oryginały… Łączy ich jedno – miłość do piłki i zapał do gry. Nieubłaganie jednak zbliża się godzina prawdy, czyli pierwsze poważne rozgrywki w Złotej Lidze Juniorów. Tytuł mistrza Warszawy drużyn amatorskich musi być ich! Chłopcy ze wszystkich sił i wszelkimi środkami będą dążyć do zwycięstwa. Otrzymają przy tym niezłą szkołę życia…

„Czerwona kartka dla Sprężyny” to piłkarska epopeja z dużą liczbą fauli i kiksów, stanowiąca ostateczny dowód, że choć życie młodego człowieka bywa kanciaste, piłka naprawdę jest okrągła.

Czytaliście którąś z tych książek? A może dopisalibyście coś do naszych propozycji? Koniecznie napiszcie w komentarzu.