Kiedyś, gdy świat był jeszcze młody, a na mapach więcej było białych plam niż obszarów zbadanych i skatalogowanych, za przewodniki po nieznanym służyły pamiętniki podróżników. Gdzie szukać podobnej egzotyki dziś, kiedy oko kamery podgląda już prawie każdy element życia? Oczywiście poza Ziemią – to znaczy albo na stronach NASA, albo na kartkach fikcji, które ich odkrycia fabularyzują w literaturze, komiksie, kinie czy grach komputerowych.

„Opera kosmiczna” – ci, którzy nigdy nie latali w kosmos, mogą się zastanawiać, z czym to się w ogóle je. Otóż dawno, dawno temu, w nieodległej galaktyce, a konkretnie w 1941 r. w USA, niejaki Wilson Tucker, czytelnik piszący do fandomowego fanzinu, ukuł termin „space opera” na wszystkie te historie, które w czasopismach pulpowych toczyły się w przestrzeni kosmicznej, na wielkich krążownikach i małych łajbach międzyukładowych przemytników. Łatka miała początkowo wydźwięk pejoratywny – jako „soap opery” czy „horse opery” określano pierwotnie audycje radiowe dla gospodyń wraz z przychówkiem, utrzymane w konwencji obyczajowej czy westernowej, które przerywano co chwilę reklamami proszków do prania i tym podobnych pieniących się utensyliów. Ale czytelnicy kosmicznych awantur nie przejęli się tym zbytnio i przyjęli ją z honorem. A worek z gwiezdną przygodą się rozwiązał.

Do współczesnych klasyków konwencji zalicza się m.in. Iaina M. Banksa (cykl Kultura), Alastaira Reynoldsa (cykl Przestrzeń objawienia), Lois McMaster Bujold (Saga Vorkosiganów), Davida Webera (cykl o Honor Harrington) czy Petera F. Hamiltona (Dysfunkcja rzeczywistości), a Mag wydał właśnie „Drugie odkrycie ludzkości/Nostrilię” Cordwainera Smitha​, który pisał space operę, zanim to było modne. Czasem autorzy ci przenosili w kosmos fabuły literackiej klasyki („Gwiazdy moim przeznaczeniem” Alfreda Bestera, opowiadające o kosmicznym Hrabim Monte Christo), czasem fabularyzowali swoje doświadczenia militarne (Robert A. Heinlein, zanim napisał „Kawalerię kosmosu”, przed IIWŚ służył na lotniskowcu; Joe Haldeman, autor „Wiecznej wojny”, był w Wietnamie, podobnie jak Ian Douglas, twórca cyklu Star Carrier, który służył tam jako medyk) – ale zawsze było ciekawie. Wszystkich autorów space oper wymienić tu zresztą nie sposób, a pewnie każdy z czytelników, który siedzi w temacie, ma w tej dziedzinie swoich mistrzów i pierwszoligowych zawodników. Przełom nadszedł, kiedy ufoludki wkroczyły do kin i do telewizora: pozycję space opery utrwaliły, jednocześnie niejako zamrażając jej „cechy charakterystyczne”, „Star Trek” i „Gwiezdne wojny”, stając się wielkimi popkulturowymi fenomenami. Odtąd, na dobre i złe, space opera skojarzyła się z może niezbyt dbającą o naukową podbudowę, ale pasjonującą i adrenalinową kosmiczną awanturą, w której gwiezdne księżniczki ratowane są przez przemytników, źli lordowie żelazną pięścią miażdżą całe układy planetarne, a ludzkość podróżuje poza ostateczną granicę, gdzie inteligentne porosty opalają się w termonuklearnym promieniowaniu najbliższych gwiazd.

Polaków, którzy latali w kosmos, żeby tam dzielić i rządzić, nie było może z początku wielu i pojawiali się rzadko, choć i my możemy poszczycić się Trylogią kosmiczną Krzysztofa Borunia i Andrzeja Trepki, kosmicznymi westernami Bohdana Peteckiego, Kolorami sztandarów Tomka Kołodziejczaka, „Battle Dustem” Andrzeja Sapkowskiego, Żałując za jutro Sebastiana Uznańskiego czy „Jeszcze jednym bohaterem” Roberta M. Wegnera. Ale dopiero w ostatnim czasie na poważnie obrodziło u nas space operami. Szlak przecierali m.in. Darek Domagalski („Osobliwość”), Robert J. Szmidt („Łatwo być bogiem”) czy Rafał Dębski (cykl Rubieże imperium). Rękawicę podjęli Jarosław Ruszkiewicz („Syndrom Everreta: Ulysses”) czy Michał Cholewa, którego „Forta” – kolejny tom kosmicznego cyklu – otrzymał zresztą w tym roku nagrodę im. J. Zajdla dla najlepszej powieści, co też wydaje się znamienne. Ostatnio zaś do owej puli autorów dołączyli Paweł Majka i Marcin Podlewski.

Niebiańskie pastwiska Majki – znanego wcześniej z oryginalnego „Pokoju światów” i „Dzielnicy obiecanej”, pierwszej polskiej powieści w świecie Metra 2033 – zaczynają się jak… klasyczna fantasy, w podrasowanych tylko technologicznie realiach. Grupa najemników szturmuje oblężone miasto, w którym miały się skryć niedobitkach wrażych magów, w tle pojawiają się bogowie, a trup ściele się gęsto; czyli nie jest to nic, czego byśmy nie znali z epickiej fantasy. Ze strony na stronę okazuje się jednak, że nic nie jest tu takie, jak się na początku wydaje, wszystko ma swoje uzasadnienie, a autor stworzył literacki świat dopięty na ostatni guzik, oryginalny i bogaty. A po jego zakamarkach oprowadza nas galeria fenomenalnych postaci – zgorzkniały reporter wojen przyszłości, detektyw tak klasyczny, że zawstydziłby samego Philipa Marlowe’a, czy banda malowniczych weteranów jak wyciągniętych żywcem z Czarnej Kompanii i przeniesionych w czasie.

Poczucie podobnego rozmachu towarzyszy także lekturze Skokowca Podlewskiego, który w ogóle sprawia wrażenie, że autor pomieścił w nim wszystkie żelazne motywy space opery. Ludzkość przeżyła tu już galaktyczną wojnę z Obcymi, starła się z inteligentnymi Maszynami i z tajemniczą Plagą, zaś rubieże Drogi Mlecznej zamieszkują zorganizowane kolonie cyborgów i postludzi zafascynowanych artefaktami po Obcych – a to dopiero początek intrygi, którą w ramionach spiralnych galaktyki rozkręca autor. Tymczasem między jednym i drugim wybuchem w próżni, w której nikt nie usłyszy twojego krzyku, można się zastanowić, czemu space opera zyskuje coraz większą popularność właśnie dziś, zarówno wśród pisarzy, jak i czytelników?

Z jednej strony, jak się zdaje, to konwencja idealna na swoje czasy – gdy w kinach i grach królują coraz bardziej rozbuchane efekty specjalne, literatura fantastyczna przeciwstawia im fabuły o podobnym rozmachu, tylko tańsze w realizacji, niepotrzebujące budżetu na CGI albo scenografie. Kto pięknym i młodym (pisarzom) zabroni, na łamach ich tekstów – zmieniać prawa fizyki, powoływać do życia najwymyślniejsze kosmiczne rasy, anihilować i tworzyć całe wszechświaty? Ostateczna granica – to tutaj granica kreatywności, poza którą sięgnie autorska wyobraźnia. Z drugiej zaś strony – wokół na wyścigi restartuje się odwieszone wraz z końcem zimnej wojny programy kosmiczne, nagłaśnia się sukces Rosetty, łaziki lądują na Marsie, planowane są przyszłe misje załogowe w obrębie Układu Słonecznego. Od Curiosity do międzygwiezdnych imperiów droga wprawdzie daleka, być może w ogóle nierealna – odległości międzygwiezdnych i związanych z nimi paradoksów czasowych oszukać się nie da, kosmos w ogóle wydaje się środowiskiem niezbyt przyjaznym dla organizmów opartych na białku – ale…

Wygląda na to, że znów zaczęliśmy śnić o gwiazdach.