Serca skute lodem

Hans Christian Andersen tworzył mniej więcej w tym samym czasie, co Charles Dickens. Duński poeta, ceniony baśniopisarz, potrafił w niezwykle melancholijny sposób oddać codzienne piękno, ale również przejmujące tragedie. „Dziewczynka z zapałkami”, być może najbardziej znane ze wszystkich dzieł Andersena, to historia, w której śmierć niewinnej bohaterki łączy się z wiarą w życie wieczne. Spadająca gwiazda jest symbolem końca, ale też początku. Legendarnemu twórcy udało się skonstruować ponadczasową, wzruszającą baśń, w której nawiązuje on – podobnie jak miał to w zwyczaju Dickens – do autobiograficznych motywów z własnego dzieciństwa.

Najmłodsi bohaterowie byli mu zresztą bardzo bliscy, o czym dowiadujemy się też z „Królowej śniegu”. W historii Gerdy i Kaja ukazano ekstremalne dojrzewanie do podejmowania świadomych decyzji. Poświęcenia i walki o prawdziwą przyjaźń, a także definiowania tego, co dobre, jak i złe. Nic dziwnego, że moralne niejednoznaczności – swoiste szarzyzny – wyciągnięte z baśniowych kart Duńczyka stały się inspiracją do „Krainy Lodu”, animowanej perełki Disneya. Przecież i w niej przejawia się zagadnienie samoakceptacji, samodoskonalenia. A jeśli połączy się imiona bohaterów – Hansa, Kristoffa, Anny i Svena… nie sposób nie zauważyć inspiracji Hansem Christianem Andersenem.

Świąteczny folklor i baśniowa groza

Ukryte znaczenia – bogactwo symboli – zapisano w ludowych opowieściach. O tym, w których uobecnia się zarówno strach, jak i nadzieja, żałoba oraz miłość. Uczucie silniejsze niż śmierć. Kontrasty działają przecież najmocniej na wyobraźnię. Udowodnili to swego czasu bracia Grimm, gdy zdecydowali się przedstawić „Panią Zimę”. Wiedźma bądź czarownica, którą w XIX wieku szczególną czcią otaczali mieszkańcy zachodnich Niemiec. Reprezentowała siły natury – władała żywiołem zimy. Potrafiła odpłacić za dobre uczynki i pomoc, błogosławiąc młodym kobietom, ale równocześnie przekląć los niewdzięcznych. Siostry z historii braci Grimm były natomiast reprezentantkami skrajnie różnych postaw. Baśniowa groza potrafi przybrać niezwykle sugestywną formę…

Wielokrotnie przywoływany Charles Dickens potrafił zmrozić krew w żyłach nie tylko upiorną wizją świąt, które mogłyby już nigdy nie nastąpić – co w jednej ze swoich wizji zobaczył Scrooge. Klasyk literatury brytyjskiej na kartach swoich dzieł przywoływał inne zjawy, o czym wiemy za sprawą „Dróżnika”. Twórca „Opowieści wigilijnej” do świątecznej aury nawiązywał jeszcze w innych tytułach, żeby wspomnieć tylko „Opowieść o goblinach, które podkradły zakrystiana” czy „Choinkę”, nieco sentymentalną, poruszającą w wymowie historię osnutą wokół świątecznych wspomnień. Bo przecież bliscy są dla nas obecni nie tylko w codziennej rzeczywistości, ale również w pamięci. Dickens uwrażliwia i przypomina o tym przez wieki. „Wigilia pełna duchów”, czego dowodem mogą być zresztą opowiadania innych artystów epoki wiktoriańskiej – Elizabeth Gaskell, Edith Wharton, Andrew Haggarda… bo zjawy symbolizują coś więcej niż nadnaturalny horror.

Magia zwyczajnych gestów

Poświęcenie w czynach, poświęcenie w słowach… przecież dla najbliższych jesteśmy w stanie zrobić niemal wszystko… Nadzwyczajne piękno krótkiej formy literackiej wydobył O. Henry, właściwie William Sydney Porter, amerykański pisarz specjalizujący się w humorystycznych utworach, w których codzienność mieni się zdumiewającymi kolorami. Zaskakująco spuentowaną – słodko-gorzką – historią jest właśnie „Dar Trzech Króli”, najbardziej znane opowiadanie Henry’ego. W nim to poznajemy szczególną relację Jima i Delli, pary młodych ludzi, którzy szukając wzajemnych podarków na Boże Narodzenie, poświęcają swoje osobiste skarby. Materialnej wartości nie można porównywać jednak z magią prostych gestów, bo to w nich przejawia się prawdziwa moc. Urocze, przewrotne, zapadające w sercu.

Największym cudem jest zaś samo życie. Właśnie na tę prawdę uwrażliwia nas szczególnie Michaił Bułhakow w jednym ze swoich mniej znanych opowiadań. Zimowa aura – piękna, choć przerażająca – przejawia się w „Zawiei”, przez którą przebyć musi młody lekarz z prowincjonalnej miejscowości, gdzie człowiek nauki wydaje się niemal świętym. Choć alter ego twórcy „Mistrza i Małgorzaty” naznaczone jest też cierpieniem, a świąteczna metamorfoza nie musi być czymś trwałym. Bo zmiana to przecież proces. Niejednoznaczne prowokuje wątpliwości, a przecież to pytań – jak i odpowiedzi – szukamy w wielkiej literaturze. Historia Bułhakowa stała się zresztą podstawą rewelacyjnego miniserialu „Zapiski młodego lekarza”. Cykl siedmiu nowel nosi znamiona autobiografizmu, bo i słynny dramaturg na początku swego dorosłego życia praktykował sztukę medycyny…

Szczególna wizja świąt

Wciąż – jednak zdecydowanie rzadziej niż kiedyś – praktykujemy również inną sztukę. Pisania listów. A chyba każdy z nas, choć raz, nakreślił słowa, których adresatem był święty Mikołaj. Z pewnością wczytywał się w nasze intencje. Ale dlaczego nigdy nie odpisywał? J.R.R. Tolkien udowodnił coś zgoła innego, bo jego „Listy świętego Mikołaja” to dowód na to, że słowa mają znaczenie. Autor nieśmiertelnego „Władcy Pierścieni” zdecydował się podjąć swoistą korespondencję ze swoimi dziećmi, które bardzo liczyły na wiadomości z bieguna północnego… Brytyjski powieściopisarz, stosując piękne, kaligraficzne pismo, stopniowo – każdego roku – rozbudowywał legendę świętego. Bo przecież wiarę trzeba pielęgnować. W sercu każdego. Nie tylko najmłodszych.

Jest w czasie świąt coś niezwykłego – prawdziwie magicznego. W spotkaniach z bliskimi lub osobami, które były bliskie – i znów mogą się takie stać. W przemianie, która może być chwilowa, ale równocześnie stała. W słowach mówiących o przebaczeniu, zrozumieniu, uczuciu. Bliskości. Warto wsłuchać się w prawdy zapisane w świątecznych opowieściach, którym patronuje oczywiście Dickens, ale również Andersen, Bułhakow, Tolkien, a także Jack London, Stanisław Grzesiuk, Henryk Sienkiewicz czy Aleksander Puszkin… ale do tych autorów powrócimy innym razem. Pewnie za rok! Nacieszcie się niezwykłą prozą i pięknem świątecznych chwil!