Jesteśmy społecznością, która kocha książki

O wolności się pisze, śpiewa, o niej się marzy, o nią prosi, modli, zabiega, jednak kiedy przychodzi – jak wiele innych spełnień – staje się brzemieniem trudnym do udźwignięcia. Obcego bowiem stanu – tak ludzie, jak i zwierzęta – muszą się nauczyć. Nauczyć z nim żyć, w nim funkcjonować i w jego ramach odtworzyć swoją dawną, zwykłą i znaną codzienność.
O tym właśnie fenomenie, o stawianiu pierwszych niełatwych kroków w nowej - wydawałoby się jednoznacznie lepszej, bo wolnej – rzeczywistości pisze Witold Szabłowski w książce "Tańczące niedźwiedzie", opatrzonej sugestywnym podtytułem: "Reportaże z transformacji". Bo też o transformacji rzecz tu będzie. Zarówno tej ujętej szeroko, w kontekście europejskim, odnoszącym się do ostatniego dwudziestolecia, wychodzenia z komunizmu i wchodzenia w nowy porządek, jak i transformacji mniejszych, rozgrywających się na poziomie narodowym, lokalnym czy osobistym.
W pierwszej części książki autor przenosi nas do Bułgarii sprzed kilkudziesięciu lat, kiedy to po ulicach tamtejszych miast i miasteczek, letnisk i uzdrowisk przechadzali się niedźwiednicy. Treserzy prowadzili na jakże charakterystycznych smyczach – łańcuchach zakończonych metalowym kółkiem wbitym w nos zwierzęcia – niedźwiedzie, które zachęcone smakołykiem czy łykiem rakii tańczyły ku uciesze publiczności i właścicieli zapełniających kieszenie pieniędzmi. Umieszczona w nosie holka powodowała, iż niedźwiedzie stawały się niewolnikami swoich panów, skłonnymi wykonywać – za małą nagrodą – każdą ich zachciankę. Lata mijały, niedźwiedzie żyły z ludźmi, ludzie z niedźwiedziami, niejednokrotnie traktując je lepiej i obdarzając silniejszym uczuciem, niż własne żony. Więź niedźwiedników i ich "podopiecznych" była bowiem silna, niejednokrotnie wręcz emocjonalna. Pewnego jednak dnia Bułgaria weszła do Unii Europejskiej, a wraz z tym wspólne dni tych niezwykłych par dobiegły końca. Zachód odebrał niedźwiedzie ich właścicielom i umieścił w specjalnym parku, w którym zwierzęta uczono wolności. Stopniowo, bez pośpiechu wręczano tańczącym kiedyś niedźwiedziom "wolność kontrolowaną". Czy zwierzęta były w stanie nauczyć się życia bez holki? Czy zdezorientowane, po latach niewoli i bycia sam na sam z człowiekiem, potrafiły żyć w stadzie? Czy nagłe poczucie braku bata nad sobą nie doprowadziło do wybuchu niekontrolowanej agresji? I czy – w końcu – ktoś zainteresował się tym, jak z faktem transformacji poradzić mają sobie pozbawieni zwierząt niedźwiednicy?
No właśnie. Pytania okazują się być adekwatne nie tylko do tej konkretnej historii. Odnieść je można do procesu wychodzenia z niewoli w ogóle. I to właśnie robi Szabłowski w drugiej części książki, nazywając kolejne rozdziały tak samo, jak w historii tańczących-nietańczących niedźwiedzi. Tutaj jednak każdy rozdział dotyczyć będzie innej opowieści, innej czasoprzestrzeni i kultury, pozostając jednak w paralelnym związku z etapami niedźwiedziej nauki wolności. I tak: "Wolność" dotykać będzie tematu Polki, która wyjechała do Londynu w poszukiwaniu lepszego życia i obecnie funkcjonuje tam bez dachu nad głową, "Hibernacja" opowiada historię popegeerowskiej wsi, którą zamieniona w wioskę Hobbitów, a w "Kastracji" opisane zostaje muzeum Stalina, w którym czuwają jego współczesne westalki, szczerze wierząc w cnoty swojego wodza i tęskniąc za nim głęboko. Wszystkie bowiem etapy, przez które przechodziły niedźwiedzie ucząc się wolności, były również udziałem europejskich narodów stawiających pierwsze kroki w nowej rzeczywistości.
Szabłowski nie daje gotowych odpowiedzi. Zadaje za to wiele trafnych, niezwykle ważnych pytań, zarówno tych szczegółowych, konkretnych, jak i uniwersalnych, ponadczasowych. Oddaje głos swoim bohaterom, pyta i słucha, podróżuje, patrzy, rozmawia. Jeździ po Bałkanach, szczególnie naznaczonych transformacją, z którą nie mogły sobie poradzić, przewozi kubańskich autostopowiczów wypytując ich o Fidela, spotyka londyńską Lady Peron, przemierza granice polsko-ukraińską z przemytnikami, zagląda do polskiej wioski Hobbitów. W "Tańczących niedźwiedziach" dochodzi do głosu rzesza osób, które transformacja w sposób bliższy czy dalszy, lepszy czy gorszy dotknęła. Autor oddaje głos zarówno byłym niedźwiednikom, jak i działaczom skupionym wokół parku ratującego zwierzęta, świadkom czy osobom pozostającym z boku. Nie ocenia. Ale w sposób niezwykle wciągający opisuje bardzo trafnie zestawione ze sobą historie, historie odrębne i niejednokrotnie silnie oddalone od siebie, zwracając jednak uwagę na ich punkty wspólne, zagadnienia uniwersalne i podstawowe. Zwraca uwagę i skłania do refleksji nad współczesnym światem, światem podnoszącym się powoli z kolan zniewolenia, lecz idącym wciąż krokiem chwiejnym i niepewnym, czasem nieporadnym i przerażonym i chyba niestety trochę rozczarowanym wytęsknioną i wyczekaną wolnością.

O wolności się pisze, śpiewa, o niej się marzy, o nią prosi, modli, zabiega, jednak kiedy przychodzi – jak wiele innych spełnień – staje się brzemieniem trudnym do udźwignięcia. Obcego bowiem stanu – tak ludzie, jak i zwierzęta – muszą się nauczyć. Nauczyć z nim żyć, w nim funkcjonować i w jego ramach odtworzyć swoją dawną, zwykłą i znaną codzienność.
O tym właśnie...