Książka zasługująca na noty najwyższe oraz szczególną uwagę. Nie jest to pozycja dla chcących pogłębić swoją wiedzę treścią, którą można by określić jako ogólnikowa i przystępna. Nie znaczy to jednak, że Maciej Zaremba Bielawski dociera z myślą o czytelniku, któremu przysługuje niejako palma pierwszeństwa z racji tytułu naukowego czy zajmowania się zawodowo wąskim wycinkiem nauki, a więc specjalizujący się w sztuce lekarskiej, prawniczej lub historycznej w formacie czytelnym jedynie dla zainteresowanych. "Higienistów" nie można oceniać, li tylko jako zbiór czy opracowanie. Jest to książka, która w swojej nadrzędnej idei spełnia zadanie niepoślednie jakim jest ciągłe poszerzanie spektrum indykacji w temacie odkrywania tajemnic i niedomówień dotyczących eugeniki planowanej i realizowanej. Autor uświadamia niejednokrotnie jak mało wiadomo większej liczbie osób czym jest eugenika i jak ją rozumiano oraz wprowadzano w życie w wielu krajach. Konsekwencje tych przedsięwzięć nacechowanych ignorancją i spaczonym pojmowaniem norm etycznych i zasad moralnych są przerażające, budzą czasami zdziwienie i niedowierzanie, a także zmuszają do rozmyślań.
Eugenika jako twór mający niejako zaświadczać o nienagannej kondycji państwowego organizmu przejawiał swoją aktywność w każdym miejscu na świecie. Co zakrawa na ponury paradoks, to przodująca rola w tym najczęściej mętnym i nieludzkim odczytywaniu zasad etyki lekarskiej (najczęściej spotykamy się ze świadectwami dokumentującymi "nadwrażliwość" pewnych kół świata medycyny)tych państw, które zdawać by się mogło są niezachwianymi strażnikami praw człowieka i jego miejsca na świecie bez względu na pochodzenie, kolor skóry czy status społeczny. Demokracje europejskie nie pozostały bez skazy jeżeli chodzi o epizody i sympatie z polityką narodowej socjaldemokracji lat 30-tych ubiegłego wieku. Fala nazistowskiego terroru i propagandy hitlerowskiej docierała z mniejszym lub większym powodzeniem do każdego kraju. Autor w swojej książce w dość przejrzysty sposób rozwiewa mit o jedynym twórcy i orędowniku polityki wyniszczania jednostek gorszych, upośledzonych, ocenionych jako nieprzydatne. Niemcy faszystowskie i wcześniejsze nie były jedynym krajem dążącym do pełnej legalizacji tzw. "higieny rasy". Pojęcie to jest szczególnym przypadkiem czy też składową sił dążących w swojej przewodniej roli do fizycznej eliminacji ludzi innej rasy, innego wyznania, słabszych, postrzeganych jako balast w procesie wzmacniania swojego utopijnego zamysłu tworzenia silnego i zdrowego państwa bez obcych i gorszych. Eugenika pozwoliła na to by postrzegać ją jako zwyrodniały i niechciany owoc człowieczej myśli, która zdążała do szerszego pojmowania pewnych zasad profilaktyki i zapobiegania trudnym do zaakceptowania wypadkom. Stało się inaczej i przez bardzo długi czas, przez wieki całe, eugenika pozostawała wdzięcznym narzędziem ludzi, którzy zajmując odpowiedzialne stanowiska decydowali o losach innych. Naczelnym "przywilejem" piewców tej nieludzkiej "higieny" było pozbawianie ludzi prawa do tworzenia rodziny, płodzenia i opiekowania się dziećmi. Jednostki stawały się ofiarami orzeczeń sądowo-lekarskich i poddawano je zabiegom sterylizacyjnym, nierzadko pod przymusem. Taka oficjalna polityka władz trwała przez długi czas w państwach dobrobytu jak na przykład w Szwecji. Kraj autorowi znany bardzo dobrze z racji zamieszkania. Szwedzkie władze i ich dokonania na polu eugeniki zdumiewają śmiałością aprobowanych rozwiązań. Liczby jakie przytacza Bielawski dopełniają obrazu prowadzonych kampanii na rzecz zachowania czystości rasowej. Ilość sterylizowanych kobiet czy oceny jakie obiektom swoich poglądów stawiali uprawnieni oraz ich charakter szokują.
Wspomnę tylko, że od Stanów Zjednoczonych po sielankowe kraje skandynawskie eugenika zdobywała sobie trwałe miejsce i szacunek. Przykład współczesnych Niemiec podaje autor w odniesieniu do kwestii związanych z naprawianiem szkód i błędów popełnianych przez władze wobec swoich obywateli. Przykład wymowny, gdzie podtrzymano zasadność orzeczeń lekarskich z początku ubiegłego stulecia, również wcześniejszych i tych jawnie faszystowskich z okresu II Wojny Światowej. Kraj niemiecki nie uznał w XXI wieku za właściwe zrekompensować ofiarom orzeczeń ich krzywd.
"Higieniści" są utworem bardzo bogatym w odniesienia do faktów, dokumentów, źródeł, fotografii, słowem wszystkiego czego zagadnienie dotyczy bez pozostawiania wielu wątpliwych niedomówień. Hańbiącą politykę higieny rasowej przedstawia autor w całym jej zarysie na przestrzeni dziejów z omówieniem jej niecnego rozwoju w kolejnych państwach. Dowiadujemy się wielu przemilczanych faktów i znajdujemy dowody działalności władz duńskich i francuskich, rządów włoskich i brazylijskich. Zapoznajemy się z charakterem działalności Towarzystw Eugenicznych, których charakter i oddziaływanie międzynarodowe zatrważa niekiedy kolejnymi pomysłami jakie starano się stanowić w myśl konstytucyjnych zapisów, kodeksów, praw jakichkolwiek.
Maciej Zaremba Bielawski zaznaczył też udział Polski w dążeniach eugenicznych. Nie jesteśmy skazani na pozostanie w poczuciu winy wobec rodzimych epizodów ale spotykając sylwetki postaci uznawanych za autorytety w dziedzinie krajowej medycyny czy literatury doznajemy mieszanych uczuć. Świadectwo oszołomienia swoistą propagandą rasowej czystości i prób implementowania zasadności nowej nauki zastanawia i skłania do dalszych poszukiwań. W zestawieniu z dążeniami eugeników japońskich nie jesteśmy jako naród godni większej uwagi. Sytuacja "gorszych" w Japonii jest koszmarem, który jeszcze się nie skończył i co trzeba przyznać takich miejsc na mapie świata jest nadal wiele.
"Higieniści" nie pozostawiają czytelnika w przeświadczeniu, że obcował z lekturą podobną szybkiemu przeglądnięciu gazety. Autor odznacza się w swojej pracy pewnym darem pozwalającym mu na pozostawanie komunikatywnym, a dzieło nie zmusza do ciągłych poszukiwań w kronikach, podręcznikach i innych źródłach. Bogata przy tym bibliografia jaką zawiera książka dobitnie prezentuje, iż tytuł nie jest jedynie wariacją nad wyolbrzymionym detalem o marginalnym znaczeniu i będącym zaledwie peryferiami odwiecznych nieporozumień lepszych z tymi, których tak na dobrą sprawę umówiliśmy się nie przywoływać na zasadach jakie odrzuciliśmy.

Książka zasługująca na noty najwyższe oraz szczególną uwagę. Nie jest to pozycja dla chcących pogłębić swoją wiedzę treścią, którą można by określić jako ogólnikowa i przystępna. Nie znaczy to jednak, że Maciej Zaremba Bielawski dociera z myślą o czytelniku, któremu przysługuje niejako palma pierwszeństwa z racji tytułu naukowego czy zajmowania się zawodowo wąskim wycinkiem...