Kry­mi­nał skan­dy­naw­ski w ostat­nim cza­sie prze­żywa praw­dziwy boom za sprawą twór­czo­ści Stiega Lars­sona, któ­rego try­lo­gia „Mil­le­nium” dotarła rów­nież do Pol­ski. Nie mniej popu­lar­nym pisa­rzem z pół­noc­nego zakątka Europy jest jego rodak Hen­ning Man­kell ze swoim cyklem powie­ści o komi­sa­rzu Kur­cie Wal­lan­de­rze. Sły­sza­łem to i owo o twór­czo­ści tych auto­rów, nie­mniej jed­nak nie mia­łem jesz­cze oka­zji się­gnąć po ich powie­ści. Z resztą na dobrą sprawę dotych­czas zaczy­ty­wa­łem się głów­nie w kry­mi­na­łach bry­tyj­skich i ame­ry­kań­skich pisa­rzy, któ­rzy przez kilka ładnych lat zaab­sor­bo­wali całą moją uwagę.

Przy­szedł jed­nak i czas na debiut z lite­ra­turą skan­dy­naw­ską, a ściślej ujmu­jąc nor­we­ską. Jo Nesbo to kolejny twórca z pół­nocy Sta­rego Kon­ty­nentu, któ­rego książki zaczęły regu­lar­nie poja­wiać się na pol­skim rynku wydaw­ni­czym, cie­sząc się dużą popu­lar­no­ścią wśród czy­tel­ni­ków. Cie­ka­wostkę sta­nowi rów­nież fakt, iż poza pisar­stwem Nesbø udziela się wokal­nie w zespole roc­ko­wym „Di Derre”, dla któ­rego też two­rzy tek­sty pio­se­nek. Nesbo zasły­nął serią kry­mi­na­łów z kon­tro­wer­syj­nym detek­ty­wem Harry’m Hole w roli głów­nej; nieco zgorzk­nia­łym męż­czy­zną z pro­ble­mem alko­ho­lo­wym, który spo­kój ducha szyb­ciej odnaj­duje w pracy śled­czej, ani­żeli w ramio­nach kochanek.

„Trzeci klucz” zapra­sza czy­tel­nika do chło­sta­nej kapry­sami jesieni nor­we­skiej sto­licy. I choć Oslo to nie Nowy Jork czy Los Ange­les, autor udo­wad­nia, iż tutaj rów­nież można z powo­dze­niem wpleść kry­mi­nalną intrygę nazna­czoną zbrod­nią i tajem­nicą. Wcale nie trzeba prze­ni­kać w brudny świat Hol­ly­wo­odu, by nurzać się w kry­mi­nal­nych, trud­nych do roz­wi­kła­nia matac­twach. W powie­ści Nesbo daje się odczuć szorstką aurę pół­nocy, swego rodzaju chłód prze­ni­ka­jący czło­wieka, zwią­zany z geo­gra­ficz­nym poło­że­niem Nor­we­gii, ale też i dla­tego, iż atmos­fera samej książki jest bar­dzo posępna. Szorst­kie opisy spra­wiają, że przy­naj­mniej na czas czy­ta­nia książki Skan­dy­na­wia jawi nam się jako ponury, zimny i mroczny region, w któ­rym kró­luje zbrodnia.

W tej jesien­nej sza­ru­dze Harry Hole będzie musiał podwoić swoje wysiłki, gdyż czeka go zarówno służ­bowe śledz­two w spra­wie bru­tal­nych mor­derstw powią­za­nych z napa­dami na banki, jak i jego pry­watna gma­twa­nina losów spę­dza­jąca mu sen z powiek. Jako komi­sarz poli­cji pod­czas śledz­twa może liczyć na wspar­cie nowej part­nerki w zespole i kole­gów detek­ty­wów, jako cywil w swo­jej oso­bi­stej spra­wie – a jest nią tajem­ni­cza śmierć byłej kochanki w następ­stwie jego pobytu u niej – musi liczyć wyłącz­nie na sie­bie. Sytu­acja jest na tyle dlań dra­ma­tyczna, iż wska­zu­jąca go na zabójcę daw­nej przy­ja­ciółki, choć zamro­czony Harry nie wie­rzy w to, by mógł w przy­pły­wie jakie­go­kol­wiek impulsu maczać palce w tej zbrodni. Sprawa napa­dów nabiera tempa, Harry wraz z zespo­łem czy­nią wyraźne postępy, a trop pro­wa­dzi ich aż do Ame­ryki Połu­dnio­wej. Jed­nak jed­no­cze­śnie ktoś zaczyna szan­ta­żo­wać Harry’ego. A czasu na oczysz­cze­nie się z zarzu­tów jest coraz mniej, gdy na domiar złego jego kole­dzy z wydziału dep­czą mu po piętach…

Tak skon­stru­owana intryga cie­kawi już od pierw­szych stron, Nesbo bar­dzo umie­jęt­nie wciąga nas w wir wyda­rzeń. Mylne tropy i fał­szywe wska­zówki pro­wa­dzące boha­tera na manowce i ponowna mozolna – ale nie nużąca nas jako odbior­ców — praca detek­ty­wi­styczna jest tym, co wyróż­nia dobrą książkę od prze­cięt­nych czy­ta­deł, któ­rych auto­rzy zbyt jaw­nie uka­zują nam roz­wią­za­nie sprawy.

„Trzeci klucz” jest powie­ścią, pod­czas lek­tury któ­rej cie­szymy się skom­pli­ko­waną, a co za tym idzie trudną do prze­wi­dze­nia fabułą. Utwór ten wyróż­nia rów­nież wyjąt­kowy realizm opi­sy­wa­nych zda­rzeń, bo choć książka obfi­tuje w kilka nie­zwy­kle cie­ka­wych zwro­tów akcji, nie są one zupeł­nie prze­ja­skra­wione na potrzeby nie­sa­mo­wi­to­ści intrygi, bo ta u Nesbo broni się sama bez dodat­ko­wych fajer­wer­ków ze strony autora. Jeśli miał­bym porów­nać styl nor­we­skiego pisa­rza do któ­re­goś z wcze­śniej czy­ta­nych przeze mnie anglo­sa­skich twór­ców, to w pierw­szej chwili przy­cho­dzi mi na myśl Michael Con­nelly. Łączy ich ów szcze­gólny realizm; ich kry­mi­nalne światy wydają się takie, jakie można zaob­ser­wo­wać w ota­cza­ją­cej nas codzien­no­ści, a by się o tym prze­ko­nać wystar­czy obej­rzeć wia­do­mo­ści w tele­wi­zji. Jed­nakże proza Jo Nesbo spodo­bała mi się jesz­cze bar­dziej od czy­ta­nych nie­gdyś utwo­rów Connelly’ego – jest bar­dziej ponura i zagad­kowa, a to już jest wysoka półka, do któ­rej z przy­jem­no­ścią się­gnę jesz­cze nie­je­den raz, tym bar­dziej, że polu­bi­łem na dobre nor­we­skiego komi­sa­rza Harry’ego Hole.

Kry­mi­nał skan­dy­naw­ski w ostat­nim cza­sie prze­żywa praw­dziwy boom za sprawą twór­czo­ści Stiega Lars­sona, któ­rego try­lo­gia „Mil­le­nium” dotarła rów­nież do Pol­ski. Nie mniej popu­lar­nym pisa­rzem z pół­noc­nego zakątka Europy jest jego rodak Hen­ning Man­kell ze swoim cyklem powie­ści o komi­sa­rzu Kur­cie Wal­lan­de­rze. Sły­sza­łem to i owo o twór­czo­ści...