Książka pt.: „Drugie życie doktora Murka” przedstawia dalsze losy Franciszka Murka, pracownika magistratu prowincjonalnego miasteczka, który w następstwie niesłusznego oskarżenia o przynależność do nielegalnej organizacji politycznej postanawia walczyć o swoje dobre imię.

Pierwsza cześć dylogii („Doktor Murek zredukowany”) to w głównej mierze oskarżenie pod adresem niesprawnego aparatu państwowego, którego działaniem kieruje pomówienie, kolesiostwo oraz wyjątkowa obojętność na losy obywateli. Przejmującym podsumowaniem pierwszego tomu jest audiencja u Skupińskiego dzierżącego tekę ministra sprawiedliwości. Na pytanie Murka o możliwość lepszego spożytkowania jego wiedzy i doświadczenia minister odpowiada: „Mamy niestety nadmiar inteligencji. Z czasem to się wyreguluje.”

Chyba właśnie w tym momencie zostaje przelana czara goryczy, bowiem już wkrótce Murek obiecuje sobie porzucenie wszelkich zasad i wyrzeczenie się dylematów natury moralnej. Drugi tom cyklu o doktorze Murku przedstawia losy nieprzeciętnej jednostki, która w starciu ze sparaliżowanym bezradnością aparatem państwowym ponosi klęskę.

Wstąpienie w szeregi partii komunistycznej wydaje się dla Murka rozwiązaniem problemu sprawiedliwości społecznej. Z namiętnością neofity oddaje on całego siebie sprawie proletariatu i działalności partyjnej. Jednakowoż nie mija dużo czasu nim zdaje sobie sprawę, że ludzi nie dzielą zapatrywania polityczne tylko podatność na popełnienie świństwa: „Każdy jest świnią na taki kaliber, na jaki go stać. Nie ma różnicy moralnej między burżujem a proletariuszem”.

Rozczarowany, Murek ucieka się do… zmiany tożsamości. Zainspirowany działalnością wróżbiarską gospodyni Koziołkowej, Murek zaczyna zgłębiać tajniki okultyzmu, zapuszcza brodę, zaopatruje się w nieodzowne w tej dziedzinie artefakty i jako Franz von Klemm otwiera salon wróżbiarski. Nie jest na tyle naiwny by wierzyć, że jest w stanie przewidzieć przyszłość. Zdaje sobie natomiast sprawę z faktu, że znając plotki z życia warszawskich elit, będzie w stanie uzewnętrznić swoim bogatym petentom ich własne obawy, potwierdzając tym swoje zdolności… W krótkim czasie staje się wspólnikiem Seweryna Czabana, biznesmena pozbawionego jakichkolwiek zasad moralnych („Im więcej głupich na świecie, tym lepiej żyć mądremu”). Ich wspólna działalność przynosi Murkowi bogactwo oraz perspektywę założenia rodziny. Właściwie wszystko idzie zgodnie z planem – Murek staje się jednak jednym z tych, którymi gardził…

O ile w pierwszej części Murek budził współczucie, teraz staje się postacią tragiczną: czy można być jednocześnie Franciszkiem Murkiem i Franzem von Klemmem? W jakim stopniu da się wyprzeć ze świadomości niekompatybilność obu tych postaci? Czy da się pozbyć jednej z nich by przywrócić równowagę wewnętrzną?

Podczas lektury miałem nieodparte wrażenie uwięzienia, zdeterminowania losów Murka wbrew tezie o wolności jednostki do samostanowienia. Przygnębiająca diagnoza potwierdza nasze obawy o krzywdzie i osamotnieniu ludzi z zasadami. Książka to zarazem ciekawy dokument o sytuacji społecznej w Polsce lat 30-tych, w której dominującą rolę odgrywały pogłębiające się nierówności.

W warstwie fabularnej zdecydowanie ciekawsza jest część pierwsza. W „Drugim życiu doktora Murka” dostrzeżemy typową dla Dołęgi-Mostowicza manierę rozmachu przez co określam jego dążność to spotęgowania wątpliwej wymowy moralnej oraz jej powiązaniem z działalnością biznesową (inny tego przykład odnajdziemy w „Braciach Dalcz”). Zabieg ten przenosi w moim odczuciu punkt uwagi z „tego, co istotne” na „to, co efektowne” i nie budzi w związku z tym mojego szczególnego entuzjazmu. Nie zmienia to jednak moich jednoznacznie pozytywnych odczuć względem omawianej powieści.

Książka pt.: „Drugie życie doktora Murka” przedstawia dalsze losy Franciszka Murka, pracownika magistratu prowincjonalnego miasteczka, który w następstwie niesłusznego oskarżenia o przynależność do nielegalnej organizacji politycznej postanawia walczyć o swoje dobre imię.

Pierwsza cześć dylogii („Doktor Murek zredukowany”) to w głównej mierze oskarżenie pod adresem...