Książka wyszła spod pióra brytyjskiego orientalisty arabskiego pochodzenia. Jedno i drugie mocno czuje się w tekście. Książka jest arcyschematyczna, niczym szkolne wypracowanie gorliwego ucznia. Szczegółowość i drążenie niuansów specyfiki arabskiej historii nie jest moim zdaniem potrzebne europejskiemu czytelnikowi. Oczekiwałem bardziej uporządkowanej monografii poświęconej historii Arabów i wypuklenia pewnych swoistych dla tej kultury kamieni milowych, a w zamian dostałem kazuistyczną wyliczankę faktów i szczególików, które niewiele wnosiły do tematu, a jedynie gubiły czytelnika w meandrach, bądź co bądź obcego cywilizacyjnie, świata.
Przechodząc do samego tematu książki, uzmysłowiłem sobie, że Arabowie w swojej prakolebce na Półwyspie Arabskim byli ludźmi rasy białej. Późniejsze błyskotliwe podboje militarne spowodowały tygiel rasowy, który panuje w świecie arabskim do dziś. Arabowie pojawili się w zapisach historii starożytnej w okolicach połowy II tysiąclecia p. n.e. O Arabach wspomina też Biblia, a za nią zapewne i Koran, które każą nam wierzyć, że antenatem wszystkich Arabów jest starotestamentowy Sem, jeden z trzech synów Noego. Dzisiaj przyjmuje się, że tzw. Arabów żyje na całym świcie ponad 500 mln, a Egipt jest najludniejszym arabskim państwem. Arabowie przez całą starożytność, oddzieleni bezkresnymi pustyniami, żyli na marginesie wydarzeń historycznych i kulturalnych. Rewolucyjna zmiana tego faktu pojawiła się wraz z działalnością proroka Mahometa, który w VII w. skonsolidował arabskich nomadów pod hasłem krzewienia nowej i jedynie prawdziwej wiary. Efekt był imponujący, Islam na niemalże 1,5 tysiąca lat wyparł judaizm z tzw. Ziemi Świętej. Kolebka chrześcijaństwa, jaką był Bliski Wschód, Azja Mniejsza i Afryka, zostały trwale do dnia dzisiejszego wyczyszczone z kultu chrystusowego. Średniowiecze jest na ogół przyjmowane w europejskiej historiografii jako pewne zwyrodnienie kultury Zachodu i ledwie przedsionek do nowej wspaniałej przyszłości. Dla kultury arabskiej zaś średniowiecze jest okresem jej największego rozkwitu i sukcesów. Wtedy ostatecznie ukształtowała się, trwająca właściwie do dziś, arabska architektura, obyczajowość i formuła kultywowania Islamu. Czasy nowożytne przyniosły głęboki kryzys dla świata arabskiego, który był najpierw militarnie wypychany z zajętych terenów, jak chociażby hiszpańską rekonkwistą, czy późniejsze podporządkowanie sobie państw arabskich przez europejskie mocarstwa kolonialne. Czasy najnowsze dokonały gwałtownego zwrotu na korzyść Arabów. Mianowice czarne złoto XX i XXI w., jakim jest ropa naftowa, obficie występuje w państwach arabskich, a postindustrialne społeczeństwa Europy Zachodniej są sprzyjającym gruntem do kulturowej i demograficznej ekspansji. Francja, która przez ponad wiek kolonizowała i europeizowała Arabów, ma w swoich metropolitalnych granicach ponad 6 mln wyznawców Islamu. Niemcy, które jeszcze 70 lat temu próbowały realizować brutalną politykę oczyszczenia rasowego Europy, stanowią dziś swoisty tygiel wielonarodowościowy. Te wydarzenia pokazują jak koło historii toczy się nieustanie i każdy porządek cywilizacyjny ma swój kres.

Książka wyszła spod pióra brytyjskiego orientalisty arabskiego pochodzenia. Jedno i drugie mocno czuje się w tekście. Książka jest arcyschematyczna, niczym szkolne wypracowanie gorliwego ucznia. Szczegółowość i drążenie niuansów specyfiki arabskiej historii nie jest moim zdaniem potrzebne europejskiemu czytelnikowi. Oczekiwałem bardziej uporządkowanej monografii poświęconej...

„Historia Arabów” A. Houraniego jest dość zwięzłą syntezą dziejów świata arabskiego od czasów Mahometa po lata 80. XX stulecia (pierwsze wydanie ukazało się podczas I wojny w Zatoce Perskiej). Autor przedstawia przede wszystkim zagadnienia społeczno-kulturowe, a nie polityczne; bardziej interesuje go to, jak zmieniało się życie ludzi, niż granice państw. Książka podzielona jest na pięć ułożonych chronologicznie części: „Tworzenie świata (VII-X wiek)”, „Społeczeństwa arabsko-muzułmańskie (XI-XV wiek)”, „Epoka osmańska (XVI-XVIII wiek)”, „Wiek europejskich imperiów (1800-1939)” oraz „Wiek państw narodowych (po roku 1939)”. Hourani kładzie większy nacisk na XIX- i XX-wieczne dzieje świata arabskiego, dokładnie opisuje proces jego modernizacji oraz walki z europejskimi imperiami kolonialnymi. Tym różni się np. od Hittiego, który w „Dziejach Arabów” skupił się niemal wyłącznie na epoce klasycznej.

Mimo iż w „Historii Arabów” wiele miejsca poświęcono opisowi zachodzących na Bliskim Wschodzie procesów społecznych takich jak islamizacja (w średniowieczu),modernizacja połączona z okcydentalizacją (wieki XVIII-XIX) czy pojawienie się panarabizmu (okres powojenny),to jest to kolejna praca, która nie wyjaśnia wielkiej zapaści kulturalnej świata islamskiego pod koniec średniowiecza i w okresie rządów tureckich. Pomijam już w ogóle fakt, że opracowanie epoki osmańskiej jest u Houraniego stosunkowo najsłabsze. Jako pewną wadę tej pracy wskazałbym jeszcze zbyt słabe moim zdaniem uwzględnienie roli chrześcijańskich Arabów (zwłaszcza Libańczyków),którzy przecież w procesach modernizacji świata bliskowschodniego odegrali ogromną rolę. Książka jest jednak bardzo wartościowa, bo rzeczywiście ma charakter syntezy dziejów świata arabskiego, w której opisane zostały najważniejsze procesy, jakie w nim zachodziły i wciąż zachodzą.

Tomasz Babnis

P.S.
Dwadzieścia pięć lat trudnych relacji świata arabskiego z cywilizacją zachodnią chyba trochę zmieniło optykę ostatnich rozdziałów tej książki.

„Historia Arabów” A. Houraniego jest dość zwięzłą syntezą dziejów świata arabskiego od czasów Mahometa po lata 80. XX stulecia (pierwsze wydanie ukazało się podczas I wojny w Zatoce Perskiej). Autor przedstawia przede wszystkim zagadnienia społeczno-kulturowe, a nie polityczne; bardziej interesuje go to, jak zmieniało się życie ludzi, niż granice państw. Książka podzielona...