Albert Hourani

Książka wyszła spod pióra brytyjskiego orientalisty arabskiego pochodzenia. Jedno i drugie mocno czuje się w tekście. Książka jest arcyschematyczna, niczym szkolne wypracowanie gorliwego ucznia. Szczegółowość i drążenie niuansów specyfiki arabskiej historii nie jest moim zdaniem potrzebne europejskiemu czytelnikowi. Oczekiwałem bardziej uporządkowanej monografii poświęconej historii Arabów i wypuklenia pewnych swoistych dla tej kultury kamieni milowych, a w zamian dostałem kazuistyczną wyliczankę faktów i szczególików, które niewiele wnosiły do tematu, a jedynie gubiły czytelnika w meandrach, bądź co bądź obcego cywilizacyjnie, świata. Przechodząc do samego tematu książki, uzmysłowiłem sobie, że Arabowie w swojej prakolebce na Półwyspie Arabskim byli ludźmi rasy białej. Późniejsze błyskotliwe podboje militarne spowodowały tygiel rasowy, który panuje w świecie arabskim do dziś. Arabowie pojawili się w zapisach historii starożytnej w okolicach połowy II tysiąclecia p. n.e. O Arabach wspomina też Biblia, a za nią zapewne i Koran, które każą nam wierzyć, że antenatem wszystkich Arabów jest starotestamentowy Sem, jeden z trzech synów Noego. Dzisiaj przyjmuje się, że tzw. Arabów żyje na całym świcie ponad 500 mln, a Egipt jest najludniejszym arabskim państwem. Arabowie przez całą starożytność, oddzieleni bezkresnymi pustyniami, żyli na marginesie wydarzeń historycznych i kulturalnych. Rewolucyjna zmiana tego faktu pojawiła się wraz z działalnością proroka Mahometa, który w VII w. skonsolidował arabskich nomadów pod hasłem krzewienia nowej i jedynie prawdziwej wiary. Efekt był imponujący, Islam na niemalże 1,5 tysiąca lat wyparł judaizm z tzw. Ziemi Świętej. Kolebka chrześcijaństwa, jaką był Bliski Wschód, Azja Mniejsza i Afryka, zostały trwale do dnia dzisiejszego wyczyszczone z kultu chrystusowego. Średniowiecze jest na ogół przyjmowane w europejskiej historiografii jako pewne zwyrodnienie kultury Zachodu i ledwie przedsionek do nowej wspaniałej przyszłości. Dla kultury arabskiej zaś średniowiecze jest okresem jej największego rozkwitu i sukcesów. Wtedy ostatecznie ukształtowała się, trwająca właściwie do dziś, arabska architektura, obyczajowość i formuła kultywowania Islamu. Czasy nowożytne przyniosły głęboki kryzys dla świata arabskiego, który był najpierw militarnie wypychany z zajętych terenów, jak chociażby hiszpańską rekonkwistą, czy późniejsze podporządkowanie sobie państw arabskich przez europejskie mocarstwa kolonialne. Czasy najnowsze dokonały gwałtownego zwrotu na korzyść Arabów. Mianowice czarne złoto XX i XXI w., jakim jest ropa naftowa, obficie występuje w państwach arabskich, a postindustrialne społeczeństwa Europy Zachodniej są sprzyjającym gruntem do kulturowej i demograficznej ekspansji. Francja, która przez ponad wiek kolonizowała i europeizowała Arabów, ma w swoich metropolitalnych granicach ponad 6 mln wyznawców Islamu. Niemcy, które jeszcze 70 lat temu próbowały realizować brutalną politykę oczyszczenia rasowego Europy, stanowią dziś swoisty tygiel wielonarodowościowy. Te wydarzenia pokazują jak koło historii toczy się nieustanie i każdy porządek cywilizacyjny ma swój kres.