Piękna książka. Nie zestarzała się nawet jako przewodnik, bo przypisy informują nas, gdy jakieś dzieło sztuki znajduje się gdzie indziej niż 100 lat temu, w czasach jej powstania. Jest zbiorem olśnień, najważniejsze nazwiska to: malarze -Tintoretto, Giorgione, Pietro Longhi, Canaletto ; pisarze - Gozzi i Casanova, i architekt Palladio. Fenomenalne uwagi o XVIII wieku (z arcyciekawą, choć krótką analizą Niebezpiecznych związków).
Rozdziały o pisarzach są wręcz wzruszające.

Gozzi : "Wszystkie te sztuki to po prostu zapisane sny, może sny na jawie, sny dziwaka i marzyciela. Trudno nawet traktować je jako utwory literackie. Może więc maja jakąś inną wartość obiektywną? Aby je ocenić trzeba mieć w sobie "coś z Gozziego" czyli być po trosze dziwakiem i marzycielem. Podobnie trzeba uznać, że istnieje pewien odrębny świat, świat Gozziego, którego urody nie zdoła ujrzeć człowiek obcy i obojętny".

Ładnych parę lat temu widziałam na scenie (operowej) "Miłość do trzech pomarańczy". Zabrakło mi wtedy tych słów Muratowa, żeby w rozbawieniu i pomieszaniu po spektaklu ująć dobrze to, co czułam. Szkoda, że po polsku większość bajek Gozziego jest niedostępna, ewentualnie dostępna w adresowanych do dzieci przeróbkach.

A tak Muratow otwiera rozdział o Casanovie:
"Wenecjanin Giacomo Casanova napisał jedną z najniezwyklejszych książek. Można z nią zżyć się bardziej niż z niektórymi ludźmi lub z wydarzeniami rzeczywistego życia. Jeżeli cel wszelkiej autobiografii na tym właśnie polega, to ta autobiografia jest chyba najlepszą ze wszystkich, jakie napisano."

później
"Chociaż rękopis Casanovy był "poprawiony" przez jakiegoś literacinę z trzeciej dekady XIX wieku (...) każdy pisarz powinien uważnie przyjrzeć się, w jaki sposób autor zdołał natchnąć te wszystkie stronice życiem. Każdy powinien zapoznać się z tym przykładem gigantycznej siły narracyjnej."
"Jestem rozpustnikiem z zawodu, tak Casanova sam się określił podczas pobytu w Londynie, po tragicznym zawodzie miłosnym. Jak małodusznie byłoby uznać to gorzkie wyznanie za ostateczną prawdę!"
z Casanovy: " Miłość to tylko ciekawość."

Analizy malarstwa są równie fenomenalne. Jest w nich i ogromna wiedza i własny sąd, życzliwość, zachwyt, a jednocześnie niewiarygodna samodzielność myśli. Giorgione to malarz "niczym niewypełnionej chwili". "Nic bardziej niż jego malarstwo nie jest odległe od wiecznej płynności świata (...)"

"Burza":
"Giorgione znajduje się tu we władzy silnych pojedynczych wrażeń, odrębnie dźwięczących w przyrodzie nut, toteż nie może ani ich opanować, ani złączyć w pełnej harmonii. Ta bezradność sprawia, że do jego malarstwa zakrada się nastrój melancholijnej goryczy"

ogólnie: "Bierna, pozbawiona myśli sztuka Giorgiona była na wskroś muzykalna w swojej jeszcze niezdecydowanej i pierwotnej malarskości".
W tym rozdziale niejako na marginesie fenomenalne uwagi o Correggiu.
Co charakterystyczne nawet gdy Muratow pisze o przeciętnym talencie, o niedostatkach wyobraźni jakiegoś malarza potrafi to zrobić nie deprecjonując twórców (bardzo to widać w tomie Florencja, w rozdziale o szkole bolońskiej). Zresztą żeby napisać "bierna, pozbawiona myśli" (wyżej o Giorgione) i żeby nie dźwięczał w tym zarzut ani złośliwość trzeba być niewyobrażalnie wrażliwym odbiorcą sztuki.

O Tintoretto
"Pędzel tego zapaleńca nie zawsze za nią [wyobraźnią, ekstazą duchową] nadążał i nie wszystko co Tintoretto namalował jest całkowicie piękne i udane. Bohaterskie wysiłki tego śmiałego ducha niekiedy kończyły się niepowodzeniem. Na jego płótnach zwycięża czasem chaos, a wtedy przypominają w swoim nieładzie rozproszone tłumy zwyciężonych w jakiejś wielkiej bitwie. Ale nawet w tych niepowodzeniach odczuwamy wspaniałość nieurzeczywistnionych dążeń artysty, toteż nie wzgardzi nimi ten, kto widział jak działa w chwilach szczęśliwszych owa wyobraźnia podobna do błyskawicy."
"Przechadzki po Wenecji nie mogą mieć wznioślejszego celu niż poszukiwanie obrazów Tintoretta."

[Świetny esej poświęcony Tintoretto napisał też Sartre - "Więzień Wenecji", nie wiem czy zawiera się w jakiejś polskojęzycznej antologii, jest na pewno w Literaturze na świecie 1976 nr 9(56) - tom w całości dedykowany malarstwu]
Dla mnie uderzającą cechą jest skromność Muratowa. Całkowicie pochłania go to, na co patrzy. On sam znika. ("I przestaje się miewać sny - byle mniej istnieć, rzadziej się zdarzać, nie zaśmiecać reszty czasu." - pisał wenecjanin Brodski)

I kolejne (moje) zaskoczenie, książki Muratowa to całości, te pozornie odrębne rozdziały o różnych zjawiskach czy twórcach układają się w jedno genialne dzieło.
Tłumaczył Muratowa na polski Paweł Hertz. Język tych tomów: spokojny, klasyczny, jasny i prosty (nie ma tu trudnych słów, górnolotnych wzlotów wyobraźni, tak łatwej do osiągnięcia przy pisaniu o sztuce emfazy) jest urzekający.

Piękna książka. Nie zestarzała się nawet jako przewodnik, bo przypisy informują nas, gdy jakieś dzieło sztuki znajduje się gdzie indziej niż 100 lat temu, w czasach jej powstania. Jest zbiorem olśnień, najważniejsze nazwiska to: malarze -Tintoretto, Giorgione, Pietro Longhi, Canaletto ; pisarze - Gozzi i Casanova, i architekt Palladio. Fenomenalne uwagi o XVIII wieku (z...