Książka otwiera oczy i zderza narracje historyczne i biblijne ze znaleziskami archeologicznymi (lub ich brakiem). Na przestrzeni wieków mały obszar Palestyny ulegał wpływom silniejszych imperiów: w zasadzie prawie nigdy nie był do końca autonomiczny, tak więc podtytuł "od Thotmesa do Mahometa" jest jak najbardziej słuszny.

Mimo iż tak wysoko ją oceniłem, mam parę uwag. Myślę, że stylistycznie jest w niej jeszcze dużo do poprawy, czasami nie wiem dlaczego prześlizgujemy się po państwie Hasmoneuszy albo o powstaniach żydowskich, żeby potem w innym miejscu wymienić wymiary i elementy odkrytej synagogi. Może jestem niedouczony, ale nie miałem pojęcia gdzie leżało państwo Adiabene. Cały rozdział "Najazd Persów" jest poplątany i zasługuje na przeredagowanie. Także mapy były dla mnie dosyć nieczytelne. Wydanie brzydkie - aż się prosi o twardą okładkę, szycie, lepszą szatę graficzną i czytelniejszą czcionkę.

Bardzo szanuję warsztat historyków, który często zaznaczają, że coś jest niejasne, odkrycia archeologiczne nie potwierdzają narracji historycznej, a jednocześnie nie odrzucają na starcie źródeł pisanych. Pod tym względem praca Łukasza Niesiołowskiego-Spanò i Krystyny Stebnickiej zasługuje na najwyższe uznanie i bardzo dobrze, że mamy do czynienia z takim przekrojowym dziełem dotyczącym historii Żydów w starożytności.

Książka otwiera oczy i zderza narracje historyczne i biblijne ze znaleziskami archeologicznymi (lub ich brakiem). Na przestrzeni wieków mały obszar Palestyny ulegał wpływom silniejszych imperiów: w zasadzie prawie nigdy nie był do końca autonomiczny, tak więc podtytuł "od Thotmesa do Mahometa" jest jak najbardziej słuszny.

Mimo iż tak wysoko ją oceniłem, mam parę uwag....

Mnie w tej książce brakuje tylko jednego - bogatszej szaty graficznej. Treść aż prosi się o szersze zilustrowanie, co uczyniłoby książkę atrakcyjniejszą. Zdaję sobie sprawę, że obecnie książki popularnonaukowe, historyczne i podobne cechuje przerost formy nad treścią i kilka linijek lakonicznego tekstu podparte w nich jest mnóstwem zdjęć, ilustracji, wykresów i krzykliwych nagłówków na pół strony, ale w tym przypadku zabrakło mi zilustrowania skądinąd ciekawej treści. Te kilka czarnobiałych małych grafik i kilka zdjęć na końcu książki naprawdę pozostawia niedosyt.
Na marginesie pozwolę sobie na podziękowania dla Radia Naukowego Karoliny Głowackiej, dzięki któremu poznałem autora, jego bogatą wiedzę i nowatorskie podejście do tematu, budzącego wielkie emocje w naszym kręgu kulturowym i sięgnąłem po tę książkę. Pierwszą z wielu.

Mnie w tej książce brakuje tylko jednego - bogatszej szaty graficznej. Treść aż prosi się o szersze zilustrowanie, co uczyniłoby książkę atrakcyjniejszą. Zdaję sobie sprawę, że obecnie książki popularnonaukowe, historyczne i podobne cechuje przerost formy nad treścią i kilka linijek lakonicznego tekstu podparte w nich jest mnóstwem zdjęć, ilustracji, wykresów i krzykliwych...

Bardzo trudno ocenić tę książkę bo jest nierówna: moja ocena dotyczy jej pierwszej części, która jest wspaniale i interesująco napisana. Drugiej części natomiast nie doczytałem: po prostu mnie znudziła.

Bardzo trudno ocenić tę książkę bo jest nierówna: moja ocena dotyczy jej pierwszej części, która jest wspaniale i interesująco napisana. Drugiej części natomiast nie doczytałem: po prostu mnie znudziła.

Pozycja dla tych, którzy chcą się dowiedzieć więcej o czasach starotestamentowych a przy okazji o bazie chrześcijaństwa bez naleciałości biblijnych przez pryzmat metody naukowej a nie teologii.
Pierwsza część autorstwa prof. Niesiołowskiego-Spano to klasa sama w sobie, czyta się wartko a wykład jest zrozumiały, napisany prostym i przystępnym językiem i tak jakby każde zdanie zostało obłupane z niepotrzebnych wstawek i dygresji. Niestety część druga, traktująca o świecie późnoantycznym jest rozwleczona i zwyczajnie nudna.

Pozycja dla tych, którzy chcą się dowiedzieć więcej o czasach starotestamentowych a przy okazji o bazie chrześcijaństwa bez naleciałości biblijnych przez pryzmat metody naukowej a nie teologii.
Pierwsza część autorstwa prof. Niesiołowskiego-Spano to klasa sama w sobie, czyta się wartko a wykład jest zrozumiały, napisany prostym i przystępnym językiem i tak jakby każde...

(2020)

Dzieje Żydów od XV w. p.n.e. do VII w. n.e. – podręcznik akademicki który zrywa z tradycyjnym, przestarzałym podejściem, oddziela fakty od fikcji i stara się zrekonstruować najprawdopodobniejszy przebieg wydarzeń, od mglistych początków po czasy rozproszenia.

„Thotmes III i Mahomet mają niejako symbolizować naszą metodologię, która nakazuje ujmować dzieje Żydów w kontekście zewnętrznym, a nie wyłącznie w świetle narracji żydowskich” (str. 10).

„W wielu podręcznikowych opracowaniach historii starożytnego Izraela punkt wyjścia stanowi tekst Biblii tworzący chronologiczny schemat wykładu. […] Ponieważ teksty te mają różną wartość jako źródło historyczne, a co najważniejsze, powstały w celach teologicznych, a nie historycznych, nie można ich bezkrytycznie traktować jako w pełni wiarygodnego przekazu o przeszłości” (str. 11).

„Zostały one spisane w określonym celu w pewnym momencie dziejowym, a potem były dalej redagowane i kopiowane, by w pewnym okresie zyskać status świętej księgi. […]
Wiele wątków biblijnych trzeba zaliczyć do fantastycznej, teologicznej lub mitycznej literatury i nie należy ich traktować jako wiarygodnych źródeł historycznych. Nie powinno się jednak odmawiać im znaczenia, wyrażają bowiem poglądy, ideały i wyobrażenia swojej epoki” (str.12).

„Celem Biblii nie jest rekonstrukcja przeszłości, a zatem wierne odtworzenie minionych zdarzeń, lecz stworzenie obrazu teologicznego. Do jego budowy wykorzystano opowieści umieszczone w mitycznej lub rzeczywistej przeszłości Izraela, które nie muszą być, lub wręcz nie są, opisem prawdziwych zdarzeń” (str. 14).

Oprócz istotnych informacji, najważniejszych faktów i rekonstrukcji, czytelnik poznaje również źródła – dowiaduje się z czego wynikają szacunkowe liczby, wyliczenia, co stoi u podstaw określonych twierdzeń lub przypuszczeń. Żydzi, traktowani są tutaj jak każda inna nacja Bliskiego Wschodu, Egipcjanie, Sumerowie czy Arabowie. Bez taryfy ulgowej, ale i bez piętnowania. Z uwagi na dominującą pozycję chrześcijaństwa w świecie Zachodu, ale też specyficzny status Żydów, ofiar holokaustu, ogląd na ich dzieje był dotąd wypaczony. Z jednej strony, sprowadzał się do powielania narracji biblijnej, z drugiej był prowadzony tak, aby nie dostać łatki antysemity. Bardzo ostrożnie i ogólnikowo, a przez to mało wiarygodnie. Nie sprzyjało to dochodzeniu do prawdy. Do dziś mamy na półkach całkiem aktualne opracowania i leksykony, w których czytamy o Abrahamie, eksodusie, wielkim królestwie Salomona i innych legendach, referowanych jak wiarygodne świadectwa historyczne. Dlatego praca duetu Spanò-Stebnicka jest warta przeczytania. Zestawia najnowsze, najbardziej aktualne i wiarygodne ustalenia.

Autorzy podzielili się pracą: za część pierwszą (obejmująca okres od epoki brązu do czasów diadochów) odpowiada dr hab. Łukasz Niesiołowski-Spanò (1971),za drugą (okres rzymsko-bizantyński) dr hab. Krystyna Stebnicka (1964). Konstrukcja tekstów jest podobna, prowadzona w pierwszej osobie liczby mnogiej, z wyraźnym zaznaczaniem tematów. Profesor wyraża się zwięźle i lekko, stara się budować krótkie, konkretne zdania; pomysł na część drugą jest identyczny, choć tam wypowiedzi są nieco bardziej rozbudowane (a przynajmniej takie wrażenie pozostawia lektura). Książka jest bardzo obszerna, obejmuje długi okres i siłą rzeczy musi traktować o pewnych kwestiach skrótowo. Brakuje dodatku o środkach płatniczych i ewolucji pisma, pewien niedosyt pozostawiają też kwestie kultowe, poza tym, przydałoby się podsumowujące kalendarium, porządkujące najważniejsze wydarzenia i okresy.

Książka-perełka, demontuje stare, zdezaktualizowane wyobrażenia o dawnych dziejach i przybliża nas do prawdziwej historii, w tym korzeni judaizmu i chrześcijaństwa. Przystępne, przejrzyste opracowanie, pozbawione akademickiego żargonu i rozmyślnej hermetyzacji. Błędów niewiele, wartość edukacyjna wysoka (8/10).

•

„HISTORIA, KTÓREJ NIE BYŁO: PATRIARCHOWIE, EXODUS, JOZUE” (str. 59).

Głównym celem książki, jest zaprezentowanie możliwie jak najbardziej wiarygodnej historii Żydów na przestrzeni kilkunastu stuleci. Ma ona jednak drugi, równie istotny walor, który w społeczeństwie zdominowanym przez katolików, wybija się ponad historię narodu: przedstawia kolejne punkty ewolucji wiary, istotnej z punktu widzenia chrześcijaństwa, które obiera ją jako fundament, a w przypadku protestantów, żywiej zainteresowanych Stary Testamentem niż stronnicy Rzymu, nadal istotnej jako źródło wskazówek i wytycznych. Ewolucja wiary w Boga (w książce konsekwentnie pisanego małą literą),w połączeniu z odkłamywaniem historii i krytyczną analizą pism biblijnych* – może być dla wielu kubłem zimnej wody.

Ponadto, jest to też świetny lek na nacjonalizm. Książka dobrze obrazuje, jak upływu czasu i niepamięć, brak świadomości co do faktycznych wydarzeń, prawdziwej historii – tworzą problematyczne, nadęte symbole-wydmuszki; jak „święte” pisma przekłamują rzeczywistość i popychają do bezsensownych, wielopokoleniowych waśni**.

_________
* Z książek ogólnodostępnych, choć raczej prowokujących do myślenia niż w pełni sensownych, można polecić Mity hebrajskie. Księga Rodzaju (1955/60/64?) – Roberta Gravesa i Raphaela Patai. Książka już się trochę zestarzała, ale to był krok w dobrym kierunku.
Jeśli ktoś szuka czegoś lekkiego, kreślącego kolejne etapy duchowych przeobrażeń, od animizmu przez politeizm do monoteizmu, to jest w sprzedaży Bóg. Ludzka historia religii (2017) Rezy Aslana. Książka wymaga masy przypisów, bo autor zalicza sporo potknięć, ale ogólnie jego wywód ma dużo sensu i może wiele wyjaśnić.
** Książka spodobałaby się profesorowi Sandowi, autorowi Kiedy i jak wynaleziono naród żydowski (2008). Mimo licznych wtop merytorycznych, nieopatrzonych żadnymi uwagami, można ją jednak polecić, bo przekazuje sporo rozsądnych refleksji.

•

Łukasz Niesiołowski-Spanò, materiały do przesłuchania:

Czy istniało królestwo Dawida? - Łukasz Niesiołowski-Spano [2016]
https://www.youtube.com/watch?v=Fa0zdldakbs

Kto, kiedy i po co napisał Biblię? Nowe datowanie Starego Testamentu | prof. Ł. Niesiołowski-Spanò [Radio Naukowe, 2021]
https://www.youtube.com/watch?v=BdGZ1wdslPc

Historyczny Jezus - faryzeusz z dobrego domu | prof. Łukasz Niesiołowski-Spanò [Radio Naukowe, 2021]
https://www.youtube.com/watch?v=6PKcwUXOH3A

Łukasz Niesiołowski-Spanò: "Żydzi Drugiej Świątyni między tradycją a światem greckim" [2021]
https://www.youtube.com/watch?v=6Oc8YMLJI30

dr hab. Łukasz Niesiołowski–Spanò: Początki Izraela i Izraelitów (SPOTKANIA Z MISTRZAMI) [2021]
https://www.youtube.com/watch?v=H0mJfBc47UM

Krótka historia boga Jahwe - prof. Łukasz Niesiołowski-Spanò [Fundacja Panteon, 2022]
https://www.youtube.com/watch?v=3vsz1yavMXs

Łukasz Niesiołowski-Spano - Filistyni i Hebrajczycy [2022]
https://www.youtube.com/watch?v=nqIfoqi6g0w

Ewolucja Wiary Hebrajczyków - Łukasz Niesiołowski-Spano [2022]
https://www.youtube.com/watch?v=uf45n8V7MpU

Ile jest fikcji w narracjach biblijnych? – Rozmowa z prof. Łukaszem Niesiołowskim–Spanò [2022]
https://www.youtube.com/watch?v=aqvGJdiNG04

Łukasz Niesiołowski-Spano - Nowe Podejśćie do historii Izraela, O książce Liveraniego o Izraelu. [audycja Cezarego Łasiczki, radio TOK FM, 2022]
https://www.youtube.com/watch?v=iKKa8pIsvUw

•

Wspomniane, ciekawe książki (moje notatki):
https://lubimyczytac.pl/ksiazka/mity-hebrajskie/opinia/66086931
https://lubimyczytac.pl/ksiazka/kiedy-i-jak-wynaleziono-narod-zydowski/opin...
https://lubimyczytac.pl/ksiazka/zelota-zycie-i-czasy-jezusa-z-nazaretu/opin...
https://lubimyczytac.pl/ksiazka/bog-ludzka-historia-religii/opinia/68406105
(Poważniejsze lektury, głównie po angielsku, znajdują się w bibliografiach poszczególnych rozdziałów).

•

UWAGI (wyd. I z 2020, dodruk): str. 10 i dalej – Szeszonq (Szeszonk) – w tekście połączono wariant polski i angielski (Sheshonq); str. 66-67 – nawias w nawiasie; str. 97 – „Próby…” – zdanie do przekonstruowania; str. 102 – na północnym wschodzie od… (północny wschód); str. 122 – brak przerwy („s.23”); str. 144 – „W tym świetle rolę Atalii winno się interpretować w świetle stronniczego opisu Biblii” (zła stylistyka); str. 145-146 – „Azariasz – według Biblii – panować miał [tu kończy się tekst na str. 145, od kolejnej strony kontynuowane jest tak, jakby zecer usunął część zdania, w tym otwarcie cytatu] zwierzchnictwo nad domem i sądził lud pospolity« (2 Krl 15,5)” – „Lecz Pan nawiedził króla trądem i był trędowaty aż do swojej śmierci, toteż mieszkał w domu odosobnionym, zaś Jotam, syn króla, sprawował zwierzchnictwo nad domem i sądził lud pospolity” (http://biblia-online.pl/Porownaj/Wersety/Warszawska/2-Ksiega-Krolewska/15/5) lub „Lecz Pan dotknął króla, tak iż stał się trędowaty aż do dnia swojej śmierci, i mieszkał w domu odosobnienia - podczas gdy Jotam, jego syn, kierował pałacem i sądził lud kraju” (https://biblia.deon.pl/rozdzial.php?id=1245); str. 146 – „Symboliczne znaczenie przedmiotów kultu utrzymywało doniosłe znaczenie” (zła stylistyka); str. 226 – na mapce pozostawiono angielską nazwę (Ramot Forest); str. 226 – stylistycznych-stylistyczne („stylistycznych” do skasowania); str. 249 – początek strony, dwa zdania mówiące to samo innymi słowami (odnośnie podatków); str. 270 – Manuskrypty znad Morza Martwego, lepiej znane jako „zwoje z Qumran” lub „zwoje znad Morza Martwego” (wg Wikipedii: rękopisy z Qumran) – tutaj kończą się uwagi do teksu profesora Niesiołowskiego-Spanò, reszta dotyczy cz. II autorstwa dr hab. Krystyny Stebnickiej. Str. 287 – „szczytowy okres świetności państwa Heroda, który rozpoczął wtedy program urbanizacji swego państwa […]” (państwa-państwa, brzydkie powtórzenie); str. 305 – jakim był (tu: jaki wywołał); str. 317 – bardziej wypracowanej (skasowałbym bardziej, i przerobił to zdanie – Autorce idzie o to, że techniki drążenia i samo drążenie doskonalono i praktykowano w okresie helleńskim oraz rzymskim); str. 320 – jedno „do Judei” do usunięcia; str. 326 – „II-na” (II i na?); str. 336 – Cezarea była już wymieniona; str. 382 – „jedynie” do skasowania; str. 390-391 – jeśli synagoga została zburzona, to nie było już czego zawłaszczać (poza gruntem).

Str. 292 – „meczet Kopuła na Skale” – częsty błąd. De facto chodzi o sanktuarium (Kopuła na Skale i meczet Al-Aksa to dwa różne budynki; meczet był już w tekście wspomniany, nie ma więc mowy o pomyłce co do budowli, mylona jest natomiast funkcja obiektu – na str. 435 użyto już właściwego określenia).

Str. 299 – „Wszelkie próby powiązania Jezusa ze stronnictwem zelotów skazane są na niepowodzenie […]” – Reza Aslan napisał o tym całą książkę, stanowiącą portret epoki i biografię Jezusa (Zelota, 2013). Nawet jeśli jego tezy są nieco naciągane, to jednak Joszue ben Josef pozostaje enigmą, i ciężko wskazać, co ówcześnie, w danym momencie, grało mu w duszy. Możliwy jest natomiast obraz ogólny, który został odwzorowany sensownie. Na pewno jest tam więcej prawdy niż w przekazie Kościoła. Jezus wielokrotnie działał w gniewie: wygłaszał bojowe hasła, zachęcał do konfrontacji, był mało pojednawczy i niezbyt sympatyczny. Aby się o tym przekonać, wystarczy uważnie przeczytać ewangelie.

Str. 357 – „królową Sabą” (królową Saby, Saba to królestwo, nie imię władczyni). „W tak zwanych Proroctwach królowej Saby wyraz »Saba« jest błędnie rozumiany jako imię własne monarchini, a nie nazwa jej państwa” (https://pl.wikipedia.org/wiki/Kr%C3%B3lestwo_Saba).

(2020)

Dzieje Żydów od XV w. p.n.e. do VII w. n.e. – podręcznik akademicki który zrywa z tradycyjnym, przestarzałym podejściem, oddziela fakty od fikcji i stara się zrekonstruować najprawdopodobniejszy przebieg wydarzeń, od mglistych początków po czasy rozproszenia.

„Thotmes III i Mahomet mają niejako symbolizować naszą metodologię, która nakazuje ujmować dzieje Żydów w...

Zachęcony wykładami profesora, dostępnymi na YT, przeczytałem tę doskonałą książkę z ogromna przyjemnością. Nie do przecenienia jest fakt, że Autor zapisy Biblii uznaje za co prawda bardzo ważny, ale niejedyny dokument stanowiący o antycznej historii dzisiejszej Palestyny. Jego opowieść pomimo ogromnej ilości pokazanych faktów i osób jest jasna i wciągająca. Trochę słabiej wypada druga część autorstwa dr hab. Krystyny Stebnickiej bardziej skupiona na wzajemnych różnicach pomiędzy religiami. Na koniec taka myśl: czy gdyby żyjące w V w. wywodzące się z kultury rzymskiej donatorki chrześcijaństwa, takie ja Melania Młodsza, Flawia, a zwłaszcza cesarzowa Eudokia wiedziały jak z kobietami obchodził się będzie kościół w następnych wiekach - byłyby tak samo hojne? Polecam.

Zachęcony wykładami profesora, dostępnymi na YT, przeczytałem tę doskonałą książkę z ogromna przyjemnością. Nie do przecenienia jest fakt, że Autor zapisy Biblii uznaje za co prawda bardzo ważny, ale niejedyny dokument stanowiący o antycznej historii dzisiejszej Palestyny. Jego opowieść pomimo ogromnej ilości pokazanych faktów i osób jest jasna i wciągająca. Trochę słabiej...