Kiedy się podróżuje po Dolnym Śląsku, to ważniejszy od daty bitwy pod Grunwaldem, czy potopu szwedzkiego wydaje się początek reformacji (1517),okres wojny trzydziestoletniej (1618-1648) i skutki pokoju westfalskiego (1648). Inaczej trudno jest czytać historię regionu zapisaną w kamieniu, architekturze i sztuce...500 lat reformacji na Śląsku świętowaliśmy 3 lata temu...

zastanawiając się nad krajobrazem kulturowym tego regionu, z pewnością niewielu pomyśli najpierw o armii rycerzy zaklętych w kamieniu, długim orszaku ich żon i przedwcześnie zmarłych dzieciach, czyli pozostawionych nam w spadku figuratywnych płytach nagrobnych doby reformacji. Można się na nie natknąć nawet na najbardziej głuchej prowincji, a w zasadzie przede wszystkim tam. Każdy natomiast od razu uplasuje w ścisłej czołówce wszędobylskie figury św. Jana Nepomucena, Immaculaty, barokowe kościoły, kalwarie i przydrożne kapliczki. Nic w tym dziwnego, gdyż widoczne są na wyciągnięcie ręki. Podróżując po dolnośląskiej prowincji, nawet nie trzeba wysiadać z auta, żeby zobaczyć podstawowe „narzędzia” walki Habsburgów z protestantyzmem.

Rycerzy w kunsztownych zbrojach, przedstawionych tak realistycznie, że wyglądających niczym ilustracje do jakiejś legendy, spotkamy najczęściej w obrębie kościółków gotyckich, adaptowanych po 1517 roku na luterańskie świątynie. Nie stworzono do nich jednak ani specjalnych map, ani drogowskazów. Nie chwalą się owym bogactwem w folderach turystycznych miejscowe gminy. Podróżnicy, pragnący ujrzeć te wyjątkowe przedstawienia, muszą uważnie ich wypatrywać. Należy dokładnie obejrzeć mury cmentarza, obejść świątynię dookoła, zajrzeć do jej wnętrza, czasami nawet do zakrystii. Miejscowe społeczności są bardzo podejrzliwe i najczęściej nieżyczliwe obcym z aparatem fotograficznym, w których upatrują potencjalnych złodziei. Filialne kościółki otwierane są zazwyczaj tylko w niedziele na jedną mszę, a następnie zamykane na cztery spusty. Żeby móc zrobić zdjęcia, należy porozumieć się z księdzem, który do takiego prowincjonalnego Domu Bożego dojeżdża z parafii większej. A jak nie zezwoli (i tak bywa),to trzeba zaryzykować i spróbować zrobić dokumentację „z biodra”, z ukrycia. Dla mniej zdeterminowanych, ale żądnych wrażeń estetycznych, pozostają zewnętrzne ekspozycje – najbardziej urokliwe i nieprzesłonięte późniejszymi pseudodekoracjami, tak bardzo upodobanymi sobie przez obecnych gospodarzy tych miejsc. Nie można pominąć żadnego zakamarka, bo w nim czasami kryje się największa tajemnica…[…]