Równo trzydzieści lat minęło, drodzy Państwo, od premiery „Końca historii?”, grubo ponad ćwierćwiecze od książkowego rozwinięcia eseju Francisa Fukuyamy, „Końca historii i ostatniego człowieka”. I choć autor w późniejszych wywiadach wielokrotnie wyjaśniał, że powszechna interpretacja – nie tylko „powszedniego” czytelnika, ale i specjalistów – nie odpowiada temu, co chciał opisać, to zwrot nabrał silnego znaczenia symbolicznego, którego już nigdy nie utraci. Koniec historii ma oznaczać początek ery nieskończonego rozkwitu, ery dobrobytu, ery skupionej na rozwiązywaniu starych problemów, bo nowe zwyczajnie się nie pojawią. To właśnie ten nowy raj zostaje przez Ottessę Moshfegh opisany i poddany analizie.

Akcja „Mojego roku relaksu i odpoczynku” osadzona jest na styku poprzedniego i aktualnego stulecia – w czasach, gdy świat mógł wydawać się całkiem niewinny. A jeśli było się w tym świecie młodą, piękną i bogatą Amerykanką, to, posługując się zupełnie niemodnym już stwierdzeniem, wygrało się życie. Albo nie, nie wygrało, bo nie brało się udziału w żadnej grze – można było po prostu zająć się doświadczaniem raju dzień po dniu. Tylko że nie – i tutaj właśnie wchodzi Moshfegh ze swoją narracją.

Powieść skupiona jest wokół refleksji nad relatywizmem idei i swego rodzaju gradacją cierpień. Gdy kończą się tematy wielkie (w zależności od preferencji mogą to być Bóg, Honor czy Ojczyzna), znaczenia nabierają te mniejsze, bardziej osobiste: ciało, pieniądze, praca. Ale co stanie się, kiedy i one utracą znaczenie? Co stanie się z człowiekiem żyjącym w absolutnie ustabilizowanym świecie, zarówno w sensie globalnym, jak i osobistym? Czy przekroczy bramy ziemskiego raju? Czy odda się samorealizacji? Czy znajdzie szczęście?

Nie. Protagonistka „Mojego roku relaksu i odpoczynku” łamie wszelkie stereotypowe wyobrażenia. Marzy tylko o tym, żeby odpocząć, żeby odciąć się od swojej wymarzonej – dla większości – egzystencji i zwyczajnie spać. Jako osoba całkiem inteligentna zdaje sobie sprawę z płonności własnych nadziei – wycięty z życia rok prawdopodobnie nic nie zmieni, obudzi się ona, w najlepszym przypadku, w sytuacji równie dla niej niewygodnej. Bo to właśnie słowo tak banalne jak „niewygoda” zdaje się najlepiej opisywać jej doświadczenia – ulotne wrażenie, że coś gdzieś uwiera, coś drapie, szczypie, piecze, mimo że wszystko wygląda idealnie. Prowadzi to wszystko do podstawowego pytania: skąd bierze się szczęście? Moshfegh odpowiada przez zaprzeczenie: z pewnością nie ma go tam, gdzie najczęściej się go szuka. Nie ma go w portfelu, nie ma go między ubraniami od znanych projektantów w rozmiarze 34.

Olbrzymi ładunek negatywnych emocji towarzyszących bohaterce autorka rozbroiła śpiewająco – przy użyciu zabawnej ironii. Narratorka doskonale zdaje sobie sprawę z tego, że jej sytuacja będzie wydawała się otoczeniu zwykłą zabawą rozkapryszonej bogaczki, dlatego też wielokrotnie zdobywa się na pełne złośliwości autokomentarze. Najostrzejsze przytyki zostawia jednak dla innych: przyjaciółki, lekarki, byłej pracodawczyni. Dzięki temu „Mój rok relaksu i odpoczynku” czyta się z niezwykłą przyjemnością mimo niewesołej tematyki. Inną niezwykle charakterystyczną, a zarazem potężnie zwiększającą immersję cechą języka powieści są kolejne porównania bohaterek do ówczesnych celebrytów – nic innego nie przywołuje ducha czasów tak mocno, jak nazwiska formujących go ludzi.

„Mój rok relaksu i odpoczynku” to świetna powieść, która przy użyciu prostych w gruncie rzeczy środków zmusza do intensywnej refleksji. Ottessa Moshfegh potwierdziła, że należy do pierwszorzędnych literackich talentów, a na zapowiedzianą przez nią na przyszły rok książkę już teraz warto czekać z niecierpliwością.

Bartek Szczyżański