Z pamiętnika masochistki

Powiedz mi, z jakiej rodziny pochodzisz, a powiem ci kim będziesz. Nasze dzieciństwo i okres dojrzewania mają niebagatelny wpływ na dorosłość. Nie tylko w dużym stopniu ukierunkowują przyszłość zawodową, ale również istotnie oddziałują na zdrowie – zarówno psychiczne, jak i fizyczne. Książkowym (dosłownie) przykładem jest życie najsłynniejszej performerki świata Mariny Abramović. Artystka dała temu wyraz w swojej szokującej biografii "Pokonać mur", wydanej u nas przez Dom Wydawniczy "Rebis".

Marina, z pochodzenia Serbka, dorastała w komunistycznej Jugosławii. Dobrze urodzona i wysoko postawiona matka, biła ją niemiłosiernie za najmniejsze nawet przewinienie. Ojciec partyzant, kobieciarz i przyjaciel dyktatora Tito, był odwrotnością matki. Kiedy był w domu (a bywał rzadko) opiekował się córką, dawał jej miłość i bezpieczeństwo. Na niewiele to się zdało. Marina zapamiętała swoje dzieciństwo jako niekończące się pasmo udręk i domowych awantur.

W domu było na bilety do teatru, obrazy, płyty z muzyką i wystawy, ale nie było na buty i ubrania. Marina wiedziała o sztuce wszystko, a o życiu, miłości czy seksie nic. Matka kontrolowała ją do dwudziestego czwartego roku życia. Jedynie sztuka była dla dziewczyny wyzwoleniem z terroru "dobrego domu". Od dzieciństwa wiedziała, że będzie zajmować się nią do końca życia. Całe dorosłe życie Abramović stało się nieustannym przekraczaniem muru więzienia, w którym zamknięto jej młodość.
Marina - absolwentka Akademii Sztuk Pięknych w Belgradzie - zaczynała od malarstwa, ale szybko zrozumiała, że dla niej ważniejszy jest proces powstawania sztuki niż finalne dzieło. Tylko performans to gwarantował. Dla przypomnienia - performans jest rodzajem widowiska, które przedstawiane jest z udziałem (często aktywnym) widzów. Wykonawca performansu jest jednocześnie jego twórcą, a tworzonym dziełem sztuki nie są przedmioty, ale czynności wykonywane przez artystę.

Doświadczenia domu rodzinnego, sytuacja na Bałkanach i zachłyśnięcie się permormansem już od początku zaowocowały wyjątkowymi działaniami artystki. Jej pierwszy duży pokaz, zatytułowany "Rytm 10", miał miejsce w roku 1973 i oparty został na starej, rosyjskiej zabawie pijackiej. Marina, wyposażona w dziesięć ostrych noży, kolejno i bardzo szybko dźgała przestrzeń między rozłożonymi palcami lewej dłoni, kalecząc się przy tym bezlitośnie. W oryginale, po każdym skaleczeniu należało wypić kieliszek wódki. Marina zamiast wódki wykorzystała magnetofony. Na nich rejestrowała całe przedsięwzięcie. Tłum oszalał z zachwytu, a Marina doznała uczuć, których będzie szukać do końca życia.

Potem przyszedł czas, w którym ciało artystki stało podstawowym medium i jednocześnie tematem widowiska. Często okaleczała je. Takimi performansami były wycięcie na brzuchu pięcioramiennej gwiazdy i "Rytm 0", kiedy to stojąc biernie wśród widzów sugerowała, że leżące na stoliku niebezpieczne przedmioty są do ich dyspozycji. Okazało się, że sprowokowała tym niezwykle agresywne zachowania wobec siebie.

Działania Abramović dużo mówią o niej, ale jeszcze więcej o widzach. Ludzie patrzą na nią z zaciśniętymi zębami i ściśniętym żołądkiem. Pocą się ze strachu i, nawet o tym nie wiedząc, biorą za artystkę odpowiedzialność. Tak było podczas jej trzymiesięcznego performansu w Museum of Modern Art (MoMA) w Nowym Jorku. Ponad 750 tys. widzów stało w kolejce, aby móc usiąść na przeciwko Mariny, popatrzeć na nią i znaleźć drogę porozumienia bez słów. Abramović siedziała nieruchomo ponad 700 godzin. Na to niezwykłe spotkanie przyszło wiele znakomitości, m.in. Björk.

Lektura biografii Abramović przynosi wiele szokujących opowieści. Wiele razy przecierałem oczy ze zdumienia, czytając co bardziej werystyczne i brutalnie szczere fragmenty. Permormerka przesuwa granice tolerancji i wolności tam, gdzie trudno ich się spodziewać. Nie jest to wielka literatura, ale jakaś atawistyczna chęć zanurzenia się w tych wstrząsających relacjach nie pozwoliła mi oderwać się od książki do ostatniej strony.

Z pamiętnika masochistki

Powiedz mi, z jakiej rodziny pochodzisz, a powiem ci kim będziesz. Nasze dzieciństwo i okres dojrzewania mają niebagatelny wpływ na dorosłość. Nie tylko w dużym stopniu ukierunkowują przyszłość zawodową, ale również istotnie oddziałują na zdrowie – zarówno psychiczne, jak i fizyczne. Książkowym (dosłownie) przykładem jest życie najsłynniejszej...