Takich opowiadań, drodzy Państwo, jak te zawarte w „Ruinach i zgliszczach”, po prostu się nie spotyka. Zapewne nie powinienem otwierać recenzji w ten sposób, bo trochę zbyt dużo zdradzam (spoiler!), ale nie mogłem się powstrzymać. Zachowałem się zupełnie inaczej niż Wells Tower, który na początku otwierającego zbiór „Brunatnego brzegu” próbował uśpić czujność swojego odbiorcy, co – przynajmniej w moim wypadku – nie do końca mu się udało; prolog jest bardzo stonowany, ale zza tekstu wyraźnie przebija kpiarski uśmiech autora. Tekst – symptomatyczny, bo większość dotyczących go obserwacji można odnieść do pozostałych – traktuje o rzeczy zupełnie zwykłej (choć, szczerze mówiąc, chętniej użyłbym angielskiego „ordinary”, którego brzmienie kojarzy się użytkownikom naszego rodzimego języka jednoznacznie): protagonista po krótkiej serii niefortunnych zdarzeń zostaje zmuszony do tymczasowego urlopu. Spędza go w zaniedbanej posiadłości swojego stryja, gdzie poznaje parę zwariowanych lokalsów. I to byłoby na tyle. Prostota, prostota przede wszystkim.

Prostotę tę łączy jednak Tower z niezwykłym kunsztem literackim. W „Brunatnym brzegu” - który, przypominam, traktujemy jako całkiem dokładne przybliżenie całego zbioru – garść nieobrobionych kamyczków nagle przemienia się w doskonałą mozaikę. Pogmatwana sytuacja rodzinna Boba Munroe sama w sobie nie jest może wybitnie interesująca, ale zmieszana z barwnym małżeństwem Treatów i – mówię (lub piszę) zupełnie poważnie – pełną pasji pracą nad akwarium daje koktajl niesamowity. To jeden z tych drinków, po które raczej nikt nie sięgnąłby z własnej woli, bo wydaje się w najlepszym przypadku dziwny, w najgorszym – obrzydliwy, ale kiedy już odważy się go spróbować – może w wyniku zakładu? Może polecenia? - okazuje się po prostu świetny.

Nie chciałbym tej alkoholowej metafory urywać – choćby dlatego, że opowiadania z „Ruin i zgliszczy” wprawiają w stan delikatnego oszołomienia, który można by z porównywać z upojeniem. Przejdę więc do tego, co teksty Towera od drinków, szczególnie tych najmocniejszych, odróżnia – ryzyka przeszarżowania mianowicie. Powszechnie wiadomym jest, iż z alkoholem można przesadzić. Za to z „Ruinami i zgliszczami” nie, o co zadbał sam autor; jedną z najbardziej charakterystycznych cech tych opowiadań jest to, że każdorazowo kończą się na kilka chwil przed kulminacją. Ciężko mówić w przypadku tego zbioru o mocnych puentach, bo puent właściwie nie ma – Tower rozpędza akcję, podnosi napięcie i nagle urywa opowieść. Teoretycznie powinno to budzić frustrację, bo po to się czyta, żeby zobaczyć, co będzie na końcu. Amerykanin rozprawia się z tą hipotezą w wielkim stylu, udowadniając, iż utrzymanie wrażeń towarzyszących lekturze może być znacznie ważniejsze niż efektowne domknięcie. Chwilami pachniały mi „Ruiny i zgliszcza” pracami Etgara Kereta i bardzo dobrym „W drodze nad Morze Żółte” Nicka Pizzolatto (czyli, swoją drogą, scenarzysty doskonałego „True Detective'a”), ale taki sposób kończenia – przez jej niekończenie – to rzecz wysoce oryginalna.

Wszystkie te opowiadania nie robiłyby zapewne takiego wrażenia, gdyby nie pióro, którym Tower świetnie operuje. I znowu, jak w przypadku prostych założeń i kunsztownych rozwiązań, łączy pozorne przeciwieństwa. Czasami atakuje czytelnika absolutnie tradycyjnym opisem, jakiego nie powstydziłby się żaden z dziewiętnastowiecznych klasyków (poza, naturalnie, technicznym szczegółami) – nie potrafiłbym sobie wybaczyć, gdybym nie podzielił się państwem z ustępem otwierającym „Na pokaz”:

Zapadł zmrok. Słońce osunęło się za pomarańczowe gaje, ustępując miejsca koślawej tęczy wesołego miasteczka. Krzykliwe czerwienie Szatańskiego Chóru, błękit i biel Diabelskiego Młyna, stroboskopowe zielenie Satelity oraz mknące na wyścigi żółć i fiolet Karuzeli mieszają się ze sobą, a niebo pała hienim brązem.

Cóż za gra kolorami! Cóż za kadencja! Czasami jednak Tower stosuje techniki bardziej współczesne: kiedy odbiorca niczego się nie spodziewa atakuje go genialnym w swej prostocie zwrotem. Przykłady? Proszę bardzo: (…) lśniłaby w słodkim niby lato filmie o naszym życiu, (…) niewidoma tylko się uśmiecha, jakby przypominała sobie odpowiedź na pytanie, które dręczy ją od dawna czy (…) zdjęty grozą, bo ona zawsze owłada człowiekiem, który znajdzie wreszcie coś, na czego utratę nie może sobie pozwolić. Cały czas pozostaje przy tym kpiarzem, któremu lepiej się nie narażać, bo niektóre zjawiska kwituje bardzo złośliwie: Wyglądała jak niedogotowana gumka do ołówków, marząca o karierze prostytutki. Świetna robota pana Towera, nie mniej świetna Michała Kłobukowskiego, któremu udało się specyfikę tego języka oddać.

Potknięcia? Cóż, raczej niedociągnięcia. Narracja poprowadzona w ten nietypowy sposób – zwykły, prozaiczny (a jak inaczej, wszak to nie dramaty), codzienny – sprawdza się doskonale w przypadku wszystkich tych małych dramacików i wewnętrznych tragedyjek, które niszczą wewnętrzne światy bohaterów, za to nie potrafi objąć cierpienia rzeczywistego, psychosomatycznego, zewnętrznego. W „Na pokaz” Tower chciał zmierzyć się z tematem niezwykle poważnym i, swoim zwyczajem, bo u niego wszystko w końcu tam ląduje, zepchnął go na ubocze. Efekt nie jest zły, ale też nie porywa. Podobne uczucia – skinienie głową z szacunkiem zamiast podekscytowanych okrzyków – wywołało we mnie także opowiadanie tytułowe, w którym autor jeden jedyny raz sięga po realia historyczne. W przeciwieństwie do wszystkich pozostałych ten tekst nabiera połysku dopiero po doskonałej puencie, która przemienia wikińską satyrę w przerażającą pieśń o strachu o najbliższych. To tylko – albo aż, zależy od przyjętego układu odniesienia – przyzwoity tekst ze świetnym zakończeniem.

Różnie się moje stosunki z opowiadaniami układały, miewałem okresy, że je uwielbiałem, miewałem też takie, kiedy uważałem krótkie teksty za szkice do powieści, ale „Ruiny i zgliszcza” tworzą jakość same w sobie, jakość zupełnie niezależną od osobistych zboczeń. Jeśli wciąż zdobią listę Państwa czytelniczych zaległości z zeszłego roku, to polecam jak najszybciej po nie sięgnąć – to konieczny wybór dla wszystkich miłośników współczesnej literatury.

Bartosz Szczyżański