Enigmatyczność dzieła i związane z nią problemy interpretacyjne są zjawiskiem dobrze znanym. Tak jest też z "Procesem" Kafki, książką, której nadawano mnóstwo znaczeń, lecz jak rzadko kiedy, żadna z tych wielu interpretacji nie jest chyba w tym przypadku nadinterpretacją. Udało się bowiem Kafce stworzyć powieść wielowymiarową, otwierającą przed czytelnikiem pole do rozmaitych refleksji. Antysystemowe przesłanie miesza się tu z refleksją psychologiczną, czy egzystencjalną a momentami nawet z pewnymi elementami mistycznymi, a od pierwszych stron bardzo dobrze wyczuwalne jest przytłaczające uczucie absurdu, uczestnictwa w swego rodzaju dusznym somnabulicznym koszmarze. Wszystkie te warstwy przenikają się wzajemnie i trudno kategorycznie wskazywać, której z nich należy dać pierwszeństwo interpretując arcydzieło Kafki.
Na pierwszy plan wysuwa się oczywiście znakomite sportretowanie na kartach powieści bezduszności aparatu biurokratycznego. Wszechobecny tytułowy proces osacza bohatera, stopniowo wkraczając w kolejne obszary jego życia. Na wpół anonimowy Józef K. jest całkowicie bezradny wobec potężnej, ściśle shierarchizowanej i całkowicie sformalizowanej machiny biurokratycznej, nie wie nawet o co został oskarżony. Skojarzenia z systemem totalitarnym są w tym miejscu dość oczywiste, warto jednak dodać, że proces był pisany w w drugiej dekadzie XX wieku, mamy tu więc do czynienia z genialną antycypacją Kafki.
Nie mniej ważna wydaje mi się warstwa psychologiczna książki. Józef K. to postać całkowicie zdehumanizowana. Wysoko postawiony urzędnik banku, nie posiadający praktycznie życia osobistego, żadnych pasji ani wyrazistych cech charakteru, nie potrafiący nawiązać głębszych relacji to równym stopniu ofiara systemu jak jego trybik. Porusza więc Kafka również zagadnienie bierności jednostki względem systemu a jeśli tytułowy Proces rozumieć szerzej - także względem życia jako takiego.
Każdy prawnik z łatwością dostrzeże również kolejny aspekt książki. Kafka, z wykształcenia doktor prawa, serwuje czytelnikowi porcję znakomitego, gorzkiego sarkazmu, wyśmiewając intelektualną miałkość przeteoretyzowanych, nadętych podziałów definicyjnych. No bo czyż nie ma wyraźnie wyczuwalnej kpiny w tym, kiedy Józef K. dowiaduje się o podziale adwokatów na "pokątnych", "niższych", "wyższych" i o różnicach między nimi? Jest tych smaczków zawodowych w "Procesie" więcej, jednak nie zdradzę ich by przyszłym czytelnikom (szczególnie prawnikom) nie popsuć zabawy. Na pewno lektura obowiązkowa dla każdego urzędnika. Niejednego mogłaby otrzeźwić, przywracając zdrowy rozsądek w miejsce regulaminów i okólników, jakie niektórzy z nich zdają się mieć zamiast mózgów.
Czym jest więc "Proces" Kafki? Ostrzeżeniem przed totalitaryzmem? Krytyką bierności wobec życia? A może po prostu projekcją trudnej sytuacji psychologicznej i życiowej, w jakiej znalazł się Autor pisząc książkę, na jej karty? Jeśli nawet tak, to genialną. Arcydzieło.

Enigmatyczność dzieła i związane z nią problemy interpretacyjne są zjawiskiem dobrze znanym. Tak jest też z "Procesem" Kafki, książką, której nadawano mnóstwo znaczeń, lecz jak rzadko kiedy, żadna z tych wielu interpretacji nie jest chyba w tym przypadku nadinterpretacją. Udało się bowiem Kafce stworzyć powieść wielowymiarową, otwierającą przed czytelnikiem pole do...