Archeologia dysponuje mnóstwem odkryć związanych z magią i religią dawnych Słowian. Ilość nie przekłada się jednak na siłę przebicia do przeciętnych odbiorców. Informacje o tych zabytkach są rozproszone w dziesiątkach publikacji, często pod nic nie mówiącymi tytułami. Dlatego Joanna Wawrzeniuk podjęła się próby syntezy dając zarys jakie są to kategorie przedmiotów i co o nich wiemy.

Drewniane fallusy zapewniały płodność a kły dzika – odwagę. Budynek chroniła przed siłą nieczystą czaszka umieszczona w jego narożniku a miejsce święte – ogrodzenie. Zrozumieć znaczenie podobnych praktyk z wczesnego średniowiecza dziś pomagają nam zapiski XIX-wiecznych etnografów.

Książka składa się z siedmiu rozdziałów plus podsumowanie i aneksy. Choć w sumie liczy 517 stron to od strony 294 zaczynają się już różnego rodzaju dodatki, przede wszystkim tabelaryczny wykaz miejsc i przedmiotów kultu oraz bibliografia. Ponadto duża czcionka i wiele ilustracji (czarno-białych) sprawiają, że lektura, wbrew pozorom, zajmuje niewiele czasu.

Po omówieniu podstawy źródłowej i stanu badań oraz zjawisk magii i uroku, Autorka grupuje przedmiot badania w czterech strefach. Każda kolejna strefa działań magicznych przedstawiana jest w osobnym rozdziale. Są to: domy (omówione najszerzej), cmentarze, miejsca kultu i przestrzeń.

Dla przykładu, przy okazji domu dowiadujemy się o zabiegach magicznych związanych z jego budową, o mediacyjnej roli progu, o ogniu i domowym ognisku, wreszcie o znakach apotropeicznych i amuletach. Punktem wyjścia są informacje skrzętnie notowane przez etnografów, np. jak wybierano miejsce i czas na budowę domu, od czego rozpoczynano prace i jak należało je zakończyć. Niektóre takie zwyczaje przetrwały jeszcze do dziś, jak umieszczanie wieńca na belce przez budowniczych.

Do tego momentu jasne chyba stały się najważniejsze zalety książki. Od dawna istniała potrzeba zebrania wiedzy na temat rozproszonych odkryć archeologicznych. Wawrzeniuk sumuje wreszcie w jednej publikacji nie tylko znane miejsca kultu, ale i figurki kultowe, amulety, ofiary, itp. Szczególną wagę przywiązuje przy tym do zapisów folkloru, które mogą nam wyjaśnić cel i formę zabiegów magicznych, ująć z natury nieme przedmioty w szerokim tle zaobserwowanych tradycji ludowych. Dzięki temu zapoznajemy się nie tyle z katalogiem znalezisk, co przeglądem zwyczajów, których pozostałością mogą one być.

Książka nie pozbawiona jest jednak również pewnych słabości. Braki dotyczą tak uwzględnionego materiału jak i, co chyba bardziej bolesne, podstawy teoretycznej. I tak w początkowych partiach pracy zarys badań nad religią Słowian skoncentrowany jest na przytoczeniu głównie polskich naukowców. Brak za to wskazania głównych nurtów badawczych, publikacji przełomowych oraz różnic rozumienia charakteru religii Słowian i jej przeżytków. Nie da się w ten sposób zrozumieć na czym polega postęp badawczy, który dotąd dokonał się w tej dziedzinie (poza tym, że przybywa znalezisk i naukowców).

Pełna wersja recenzji na:
http://mediewalia.pl/ksiazki/polska-magia-magiczne-zabytki-i-ludowe-przezytki/

Archeologia dysponuje mnóstwem odkryć związanych z magią i religią dawnych Słowian. Ilość nie przekłada się jednak na siłę przebicia do przeciętnych odbiorców. Informacje o tych zabytkach są rozproszone w dziesiątkach publikacji, często pod nic nie mówiącymi tytułami. Dlatego Joanna Wawrzeniuk podjęła się próby syntezy dając zarys jakie są to kategorie przedmiotów i co o...