Niczym pogodny błękit nieboskłonu przechodzi niepostrzeżenie w nieprzeniknioną czerń kosmicznej przestrzeni, człowiek dobry i zrównoważony, pod wpływem interferencji różnych egzogennych czynników systemowych, sytuacyjnych oraz przeżyć wewnętrznych, ulega przemianie w opętanego przez Tanatosa potwora, którego jedyny cel stanowi bezmyślna, hektyczna destrukcja. Oto niepokojąca idea, na której ukonstytuowane zostało największe oeuvre Roberta Louisa Stevensona.
"Doktor Jekyll i pan Hyde", stanowi przede wszystkim portret ambiwalentnej natury istoty ludzkiej, który szkocki neoromantyk kreślił wielokrotnie w swoich powieściach, czyniąc głównym tematem własnej twórczości. Egzystencja człowieka polega na nieprzerwanym i dramatycznym, immanentnym konflikcie antynomii - spolaryzowanych predylekcji oraz kontradykcyjnych motywów, oparte na których modus procedendi wiedzie zarówno do grzechu i krzywdy, jak też ku sprawiedliwości oraz ekspiacji.
Rdzeń filozoficznego konstruktu, który stanowi dzieło Stevensona, wzniesiony został na swoistym toposie manicheistycznej dwoistości człowieka, toczącego tragiczną grę ze śmiercią i autodestrukcją pomiędzy rozsądkiem, a zapomnieniem, bukoliczną poezją Erosa, a kuszącymi, mrocznymi inkantacjami Śmierci.
Personifikacja zła w utworze literackim szkockiego pisarza, opętany przez Abaddona morderca, pan Hyde (dostrzegamy tu rys onomastyki, jako iż słowo "hyde" jest również synonimem angielskiego przymiotnika "kinky", czyli „perwersyjny”) stanowi personifikację bezmyślnej, destrukcyjnej siły, metaforę wszystkich gwałtownych, niekontrolowanych, podświadomych i gniewnych popędów istoty ludzkiej, której dualizm ukonstytuowany został wedle nietzsche'owskiej dywergencji na pierwiastki apolliński oraz dionizyjski. Gombrowicz pisał o ucieczce jednostki od danej normy w inną. Edward Hyde jawi się symbolem całkowitej aberracji człowieka od holistycznego ładu aksjonormatywnego, absolutnej dewiacji od wszelkich kolektywnych reguł działania. Pełni również znamienną funkcję w linii fabularnej utworu, gdyż jest niejako spiritus movens jego akcji. Nie upatrujmy w tej postaci, natomiast kompletnej kontradykcji Jekylla, jako iż stanowi raczej element konstytutywny i dopełnienie człowieczeństwa doktora. Esencja istoty ludzkiej, której substratem jest pan Hyde, nieustannie powstaje, zgodnie z heglowską koncepcją tezy, antytezy i syntezy, przeto zarówno Jekyll, jak i jego chtoniczne alter ego stanowią abstrakcyjne odniesienia wobec każdego człowieka. Demon nie został tu przeciwstawiony uosobieniu Dobroci, lecz pisarz zróżnicował umysł od rozsądku w obrębie jednej persony.
Bardzo ważnym rekwizytem w opowieści Stevensona jest tajemniczy eliksir, stworzony wedle formuły doktora. Powodowany ambicją Jekyll jawi się człowiekiem poszukującym prawdy o sobie, pragnącym odkrycia swojej najbardziej profundalnej istoty, zaś napój ów jest zasadniczym czynnikiem poznawczym, który determinuje kontakt z najbardziej niewyobrażalną sferą własnych inklinacji. Tajemnicza substancja, która generuje transformację człowieka w monstrum stanowi metaforę o znaczeniu jakże tożsamym Kongo z „Jądra ciemności” Conrada, dżumie z powieści Camusa, hotelowi Panorama ze „Lśnienia” Kinga, więzieniu Abu Grahib, obozowi koncentracyjnemu, symbolizuje wszak okoliczności absolutnej dominacji zła, dyspersję tożsamości, równowagi oraz imperatywnego porządku, moralną pustkę, brzemienne w zupełnie inne, wyabstrahowane od sankcji, norm i wartości dyspozycje działania. Po spożyciu tego eliksiru już nic nie jest, jak dawniej.
Kanał ekspresji zarówno dodatnich, jak i pejoratywnych skłonności człowieka stanowią jego dzieła. Są one zwierciadłami naszego dualizmu, dianoetycznych cnót i miłości, ale również słabości, czy podłości. Przesłanie opowieści szkockiego pisarza obejmuje, toteż szerokie spectrum interpretacyjne. W sferze politycznej identyfikujemy głównego bohatera z państwem, niegdyś stworzonym, jako fundament sprawiedliwej organizacji społeczeństwa, wyraz wsparcia, jedności oraz wspólnej tożsamości, które w imię różnych idei zmodyfikowane zostało w opresyjne i ofensywne monstrum, wyniszczające własnych obywateli. Wiele razy w historii ustrój stanowił emanację ciemności spowijającej umysły zarówno władz w ich okrucieństwie i alternacji, jak też obywateli, pogrążonych w oportunizmie i bezczynności, które są różnymi odcieniami zbrodni przeciwko człowieczeństwu. Symbolizuje on również kondycję dzisiejszej kultury - z jednej strony stanowiącej pewną sferę integracji różnych podmiotów, z drugiej zaś bogatą w miazmaty życia społecznego: apoteozę zła, gloryfikację przemocy, epifanię ciemności, podwójne standardy moralne. Wiele analogii z przemianą poczciwego doktora w mniej uprzejmego potwora wykazuje nauka. Dawniej była ona hipostazą progresywizmu, misji poprawy jakości życia, promocji pokoju, pomocy potrzebującym, ekspansji technologicznego postępu oraz cywilizacyjnych wartości, we współczesnych czasach jednakże uczyniona została instrumentem terroru, anihilacji, inwigilacji, a także petryfikacji stanu zacofania w krajach tak silnie wyzyskiwanych przez technokratyczne mocarstwa.
Nawet ogromne Dobro odrzuca niekiedy człowiek pod wpływem mocy zła, które obiecuje nieograniczone możliwości, wskutek odwrotu od systemu norm, wartości, a także oczekiwań i przymusu, będących inhibitorami niepożądanych zachowań. Wszelako stanowi ono determinantę immanentnego upadku, śmierci ducha, społecznego ostracyzmu. Samobójstwo doktora Jekylla było naturalnym następstwem transgresji Hyde’a, która polegała na internalizacji zła i kompletnej aberracji od wszelkich wyznaczników cywilizacji. Dwoistość jego znaczenia jest, zaś dopełnieniem ambiwalencji głównego bohatera. Z jednej strony dotyczy literalnej śmierci, bowiem zło niszczy wewnętrznie. Morderca ostatecznie padł ofiarą swoich destruktywnych predylekcji. Zaślepiony niszczycielską siłą tylko w zamachu na własne życie odnalazł drogę ekspiacji. Z drugiej, natomiast jawi się metaforą samowykluczenia ze wspólnoty ludzkiej. Nienawiść, brzemię zła, abnegacja norm, anomia, nieustanne obcowanie ze zbrodnią, niekontrolowane okrucieństwo uczyniły go soliterem, obcym zrównoważonemu społeczeństwu. Negacja obligatoryjnego, zinstytucjonalizowanego porządku jest brzemienna w rozłąkę z ludzkością, stanowi anatemę, którą zbrodniarze samoistnie nakładają na siebie.
„Doktor Jekyll i pan Hyde” stworzony został w epoce dualizmów i antyutopii. Proteański główny bohater symbolizuje pluralizm tożsamości jednego podmiotu, konflikt pomiędzy egzogennymi imperatywami oraz harmonią ducha, a frenetycznymi predylekcjami, gwałtowną cząstką natury. Dialektyka „Doktora Jekylla i pana Hyde’a” jest, jednakże uniwersalna. Jej echa rozbrzmiewają m.in. w refleksji filozoficznej Sartre’a, szczególnie w poglądach wartościujących na zagadnienie wyboru. Człowiek, zdaniem francuskiego myśliciela, nie został wyposażony w żadną stałą istotę, wprost przeciwnie, stanowi ciągły projekt, nieustanną możliwość. Jekyll i Hyde, dwie postacie w jednej osobie, uzupełniają bogatą plejadę literacką romantycznych ludzi-potworów obok Kurtza z „Jądra ciemności” Conrada, Swidrygajłowa ze „Zbrodni i kary” Dostojewskiego, Draculi Stokera, Jacka Torrance’a ze „Lśnienia” Kinga, Patricka Batemana z „American Psycho” Ellisa, ukazując przerażającą prawdę o nas samych.

Niczym pogodny błękit nieboskłonu przechodzi niepostrzeżenie w nieprzeniknioną czerń kosmicznej przestrzeni, człowiek dobry i zrównoważony, pod wpływem interferencji różnych egzogennych czynników systemowych, sytuacyjnych oraz przeżyć wewnętrznych, ulega przemianie w opętanego przez Tanatosa potwora, którego jedyny cel stanowi bezmyślna, hektyczna destrukcja. Oto...