Gdynia była jednym ze sztandarowych osiągnięć II Rzeczypospolitej. W
ciągu zaledwie dwudziestolecia wysiłkiem całego społeczeństwa wieś
rybacka stała się największym portem morskim na Bałtyku. Nie byłoby tego
miasta, tego portu i tego sukcesu gospodarczego, gdyby nie wszechstronny
udział w jego realizacji ludzi związanych z obozem narodowym. Nie było
to dla nich łatwe. Od początku istnienia II RP narodowców usiłowano
zepchnąć na margines. Po 1926 roku państwo wyraźnie stało się własnością
jednej formacji politycznej i nie była to endecja. Z tymi zjawiskami, w
mikroskali miasta i regionu, mięliśmy do czynienia także w Gdyni i na
Pomorzu Wschodnim.Międzywojenni endeccy, zwolennicy państwa
narodowego i idei Dmowskiego, iż nie ma państwa bez narodu, który jest
jego właścicielem i pełni w nim rolę suwerena, dość precyzyjnie
identyfikowali swych przeciwników. Byli nimi przede wszystkim żydzi.
Jakkolwiek byśmy na to nie patrzyli z dzisiejszej perspektywy,
jakkolwiek byśmy tego nie oceniali – żydzi byli przez endeków
charakteryzowani jako żywioł wrogi polskiemu państwu narodowemu. Łatwiej
to zrozumieć, zważywszy, że stanowili oni wówczas ok. 10-13 proc. ogółu
mieszkańców II RP, że konkurowali z Polakami w wielu dziedzinach, a
wiele dziedzin - jak np. handel czy niektóre wolne zawody - zdominowali.
Charakterystyczne jednak dla polskiego ruchu narodowego było ujmowanie
zagadnienia mniejszości żydowskiej nie z pozycji rasistowskich, jak to
było w Niemczech czy we Francji, nawet nie z pozycji religijnych, ale z
właśnie z pozycji gospodarczych i politycznych, bo widziano w nich
konkurencję zarówno w życiu gospodarczym, jak i politycznym. Mówiąc
wprost widziano w żydach groźnych konkurentów władztwa w państwie i nad
państwem, które – przecież – miało być państwem polskim, a nie
polsko-żydowskim. Konflikt ten był wyraźny także na terenie Gdyni, gdzie
przybrał postać żądań ograniczenia osadnictwa żydowskiego w mieście i w
porcie.Gdynia i Pomorze Gdańskie o tyle jednak różnią się od reszty
terytorium państwa polskiego, choć są oczywiście tereny, które tej
różnicy wyraźnie nie potwierdzają, np. Wielkopolska, że zaznacza się tu
też ostro konflikt polsko-niemiecki. Drugim zatem przeciwnikiem endeków
gdyńskich są Niemcy. W miarę zbliżania się hekatomby roku 1939 ten
konflikt narasta i staje się coraz wyraźniejszy, choć do samego końca
żydzi zajmują czołowe miejsce jako przeciwnicy gdyńskich endeków i nie
jest w stanie tego zmienić nawet szybko narastające zagrożenie ze strony
potężniejących niemal z godziny na godzine Niemiec Adolfa Hitlera.Wśród
przeciwników politycznych narodowcy mają najpierw piłsudczyków, a od
drugiej połowy lat 30. na czoło wybijają się ruchy lewicowe, którym
przewodzą socjaliści. Terenem społecznym szczególnie ostrej rywalizacji
miedzy narodowcami a socjalistami jest środowisko robotnicze. Środowisko
drobnych przedsiębiorców, rzemieślników, wytwórców i przedstawicieli
wolnych zawodów – lekarze i prawnicy – w zdecydowanej większości
opowiadają się po stronie endecji.Osobną kwestią jest
tlący się podskórnie konflikt miedzy napływającymi z głębi Polski,
przede wszystkim z Wielkopolski, do Gdyni endekami, czy Polakami w
ogóle, a Kaszubami. Ludność kaszubska powoli, ale systematycznie staje
się mniejszością, a jej związek z polskością zdaje się rozluźniać. Warto
w tym miejscu zauważyć, że trwanie Kaszubów przy polskości było raczej
ich trwaniem przy Kościele katolickim. Niemcy, którzy władali tamtym
obszarem do 1918 roku byli wszakże protestantami. Nie tyle więc Kaszubi
czuli się Polakami, co katolikami. I na tym też – wydaje się – polegał
ich zasadniczy związek z polskością.