Łatwo zburzyć, ale trudniej zbudować. Takie są moje odczucia po lekturze "Orientalizmu" E. W. Saida. Autor, wykształcony i żyjący na Zachodzie Palestyńczyk, krytykuje w tej książce skonstruowany przez Anglików i Francuzów (do tych dwóch nacji ogranicza się w pracy) obraz świata bliskowschodniego. Wytyka im kreowanie obrazu niezgodnego ze stanem faktycznym, podpartego na doktrynach niemalże rasistowskich i pełnych pogardy dla świata islamu, wreszcie służącym kolonialnym interesom XIX-wiecznych mocarstw. Nie sposób nie dopatrzeć się w wielu jego uwagach słuszności, ale z drugiej strony jak można było pisać w XIX stuleciu o świecie arabskim? Jako o obszarze dynamicznego rozwoju, gospodarczej ekspansji?

E. W. Said ograniczył w tej książce pojęcie orientalizmu do Bliskiego Wschodu, a analizie poddał dzieła literackie i naukowe powstałe w kręgu anglo-francuskim. Jakże inne skojarzenia budzi termin orientalizm w Polsce! O Turcji, Tatarach, tym co dla Polaków jest istotą "ich" orientalizmu, Autor w ogóle nie wspomina. To jeszcze można by zrozumieć, ale dużą wadą tej książki jest brak jakiegoś postulatu pozytywnego, jak należy badać Bliski Wschód, jak o nim pisać (pomijając już fakt, że trudno na jednej płaszczyźnie zestawiać tu naukę i literaturę piękną!), skoro dotychczas pisano źle? Na to pytanie Said nie udziela niestety odpowiedzi.

Nietrudno zauważyć, że w wielu miejscach Autor mocno naciąga swój wywód, by pasował do jego tezy. Podam przykład ze s. 317. Zacytowane są słowa ukazujące wojnę francusko-pruską z 1870 r. jako zwycięstwo pruskiego belfra, co Said uważa za "triumf pruskiej naukowej geografii nad francuskim bałaganem". Przecieram oczy ze zdumienia. Cytat jest niedokładny, bo w istocie mowa o triumfie pruskiego oficera i nauczyciela, którzy symbolizują porządek i posłuszeństwo, a nie żadną naukową geografię i pęd do kolonizowania Wschodu! Na podobne nadużycia zwraca też w kilku miejscach uwagę tłumacz, W. Kalinowski.

Saidowi nie sposób odmówić erudycji i znajomości angielskiej i francuskiej literatury nt. Bliskiego Wschodu. Z całej przytaczanej przez Autora beletrystyki przeczytałem raptem kilka pozycji, toteż trudno mi tutaj wypowiadać się na mało znane tematy. Stopień przyporządkowania całej narracji jednej tezie szkodzi jednak wywodom Saida. Odniosłem wręcz wrażenie, że mamy tu do czynienia z próbą wyładowania jakiejś frustracji i niezadowolenia z postrzegania przez Europę świata arabskiego (realia sprzed 30 lat, warto dodać). Autor dużo krytykuje, ale w zasadzie - w moim przekonaniu - nie odparł zarzutu inercji i pewnej zapaści cywilizacyjnej stawianego pod adresem ludności bliskowschodniej w XIX wieku, a czytelnika pozostawił bez wskazania własnych postulatów pisania o tej części świata.

Tomasz Babnis

Łatwo zburzyć, ale trudniej zbudować. Takie są moje odczucia po lekturze "Orientalizmu" E. W. Saida. Autor, wykształcony i żyjący na Zachodzie Palestyńczyk, krytykuje w tej książce skonstruowany przez Anglików i Francuzów (do tych dwóch nacji ogranicza się w pracy) obraz świata bliskowschodniego. Wytyka im kreowanie obrazu niezgodnego ze stanem faktycznym, podpartego na...