Bardzo ładnie wydana książka - dobry papier, duże marginesy, dobrej jakości fotografie - i bardzo ważne świadectwo. Kto z tych, którzy zostali w Polsce, Żydów-Polaków lub ich przyjaciół może z takiej perspektywy opowiedzieć historię wygnania Żydów w 1968-9 roku? Nikt. Dobrze więc, że autorka dała się namówić na opisanie swej rodzinnej historii. I zrobiła to - po latach emigracji - pięknym językiem polskim, przejmująco i bez popadania w przesadę. Choć wyraźnie czuje się jej ból, ból odrzucenia, częściowo dziecinny (obrzucanie kamieniami, bo Żydówka), spotęgowany potem rozpętaną polityczną nagonką oraz obojętnością i małodusznością otoczenia. To perspektywa wielu Żydów, zwłaszcza amerykańskich, którzy z Polski wyjechali po 1945 roku lub musieli wyjechać po 1968. Rozumiem tę traumę i też uważam, że kraj, który często ukochali, w którym żyli przecież od pokoleń, nie zrobił nawet żadnego gestu, by im gorycz tego wygnania, choćby symbolicznie, złagodzić. Boleję nad tym. Ale Polska wciąż jeszcze jest takim krajem na dorobku - niestety nie tak silnym i dyplomatycznie konsekwentnym, jak Niemcy, w których nawet młody obywatel czuje, że dyplomacja i powaga jego ojczyzny stoi za nim, że go obroni. I do tych Niemiec, które przed 80 laty rozpoczęły prześladowania prowadzące do zagłady milionów, dziś Żydzi, zapewne w ramach niemieckiej ekspiacji za winy wobec nich popełnione, swobodnie mogą przyjeżdżać i się tam osiedlać. To też polityczny gest - bardzo ważny gest, który trafia na zrozumienie wśród Żydów, mimo że kiedy Izrael nawiązywał w 1965 roku stosunki dyplomatyczne z Republiką Federalną Niemiec, większość Izraelczyków była temu przeciwna.

Żydzi bez wątpienia są narodem wybranym, ale w Polsce są traktowani przecież tak samo jak pozostali Polacy: nikt się o nich nie upomniał, tak jak przez wiele lat po odzyskaniu wolności żadne czynniki oficjalne nie upominały się o pomordowanych żołnierzy podziemia, o setki tysięcy wywiezionych w czasie II wojny światowej przez Sowiecką Rosję Polaków, którzy w kolejnych pokoleniach nadal żyją w Kazachstanie, w głębi Rosji, na Syberii. Tym ostatnim też nie zaproponowano polskich paszportów, nikt ich nie zaprasza z powrotem do kraju. To nie jest w porządku, to trzeba naprawić, wszyscy skrzywdzeni mają prawo zostać przytuleni przez wolną Polskę. Dotąd tego nie uczyniono, ale czy jest to wystarczający powód, by się na Polskę obrażać? Zmuszanie do wyrzeczenia się polskiego obywatelstwa po 1945 również nie dotyczy wyłącznie Żydów: przeżyło to wielu uciekinierów ze Śląska, z Mazur - oni też pozostawiali cały dorobek życia, bez prawa do pozostawionych domów, mieszkań i do wypracowanej emerytury, a jeszcze trzeba było za to często wymuszone zrzeczenie się polskiego obywatelstwa słono zapłacić. Taki mieliśmy kraj - PRL. Tym, których wypędzono z ich Ojczyzny na Wschodzie, wpisywano w dowodach i paszportach, że urodzili się w ZSRR, nie w Polsce. Byli wśród nich tacy, którzy nie przyjmowali takich dokumentów, unosili się honorem. Jednak w większości musieli się z tym pogodzić - nie mieli dokąd wyjechać, nie mieli innej tożsamości, do której mogliby się przyznać. Może w takich przypadkach właśnie trzeba krzyczeć, protestować przeciw niesprawiedliwości - autorka prypomina mi tą niezgodą na rzeczywistość bohaterkę "Przesłuchania", Antoninę Dziwisz: takie jest też, moim zdaniem, przesłanie całego filmu Bugajskiego - gdy dzieje się niesprawiedliwość, wierzgaj i krzycz! I ono do mnie trafia. A jednak bliżsi są mi ci, którzy mimo iż obrażani i zastraszani przez władze, nie obrazili się na świat, na Polskę, lecz robią wszystko, by zmienić jej oblicze, którzy mówią: jestem Żydem i Polakiem, zamiast wyrzekać się ojczyzny, która wciąż nie umie przytulić.

Bardzo ładnie wydana książka - dobry papier, duże marginesy, dobrej jakości fotografie - i bardzo ważne świadectwo. Kto z tych, którzy zostali w Polsce, Żydów-Polaków lub ich przyjaciół może z takiej perspektywy opowiedzieć historię wygnania Żydów w 1968-9 roku? Nikt. Dobrze więc, że autorka dała się namówić na opisanie swej rodzinnej historii. I zrobiła to - po latach...