Wydana rok po zakończeniu drugiej wojny światowej książka „Chan al-Chalili”, druga z powieści społeczno-obyczajowych egipskiego mistrza pióra i noblisty, przenosi nas w ukochane przez autora zaułki kairskiej „świętej dzielnicy”, położone opodal meczetów Al-Husajna i Al-Azhar. Plątanina uliczek, znajdujące się tu kawiarnia, sklepy i domy oraz klimat tego miejsca były dobrze znane Mahfuzowi już od dzieciństwa, a przez całe jego życie upływające w Kairze, którego nigdy nie opuścił nawet na chwilę, pogłębiał swoją więź z dzielnicą nie tylko bywając codziennie w swojej ulubionej kawiarni, ale także wnikliwie obserwując mieszkających tam ludzi, wydarzenia, testując smaki i wdychając jej wonie. Nie dziwi zatem wierność z jaką odmalował atmosferę tego miejsca (oraz innych dzielnic Kairu) w swoich powieściach.

Autor przedstawia życie dzielnicy przez pryzmat losów głównego bohatera, którego ważny okres życia toczy się w Chan al-Chalili. Trwa druga wojna światowa i naloty na niektóre kairskie dzielnice. Rodzina Ahmada Akifa, podrzędnego urzędnika, postanawia przenieść się do Chan al-Chalili wierząc, że „święta dzielnica” nie ucierpi tak bardzo podczas bombardowań, jak reszta miasta. Mimo że przeprowadzka dotyczy sąsiedniej dzielnicy, rodzina odczuwa znaczącą zmianę w życiu zarówno rodzinnym, jak i sąsiedzkim. Inne miejsce stanie się katalizatorem nowych wydarzeń – każdy coś zyska, ale i straci. Największa rewolucja dokona się w życiu Ahmada, czterdziestoletniego intelektualisty, dla którego nowe miejsce stanie się szansą na odkrycie swoich potrzeb, ale także na bolesną weryfikację wyobrażeń na temat własnych zdolności w rozmowach z młodszym bywalcem kawiarni, adwokatem. Spotka tu także ludzi, którzy staną mu się bliscy, zobaczy także przez chwilę wizję swojego szczęścia. Nie ominie bohatera i jego rodzinę także tragedia, a sam Ahmad stanie przed najtrudniejszą decyzją w swoim życiu. Jak zakończy się dla niego ta próba przekonać się można dając się ponieść niespiesznej narracji powieści.

Czas i miejsce akcji książki są dokładnie określone: rzecz dzieje się w Kairze, w dzielnicy Chan al-Chalili, rozpoczyna się we wrześniu 1941 roku i kończy rok później. Jednak mimo tych wyznaczonych ram pisarzowi udaje się opowiedzieć historię o czymś więcej - portretując losy jednej rodziny pokazuje przemianę całego narodu i jego kultury. Bohaterowie postawieni zostają w rzeczywistości, gdzie bardzo sztywne reguły obyczajowe i moralne wynikające z religii i egipskiej kultury, ścierają się z wpływami europejskimi - z angielskimi manierami, pieniędzmi i zamiłowaniem do hedonizmu oraz myślą filozoficzną i nauką z jej odkryciami (oraz prorokami w osobach Marksa i Freuda), które zastąpiły religię. Nad tym wszystkim dodatkowo roztacza swój destrukcyjny wpływ wojna, z wszystkimi jej konsekwencjami. Bohaterowie, a z nimi czytelnik, wiedzą, że niszczycielskich żaren historii nie można zatrzymać i część tego świata nieuchronnie skazana jest na zagładę. Pisarz jednak, a z nim i główny bohater, który w ostatnich słowach książki żegna się z dzielnicą, mają nadzieję, że wszystkie cierpienia i straty nie są daremne, a przyszłość może przynieść coś pięknego…

Mahfuz, jedyny piszący po arabsku laureat Nagrody Nobla, subtelnie i z wyczuciem tka klimat swoich powieści. W „Chan al-Chalili” widać najlepsze cechy jego warsztatu, który osiągnie mistrzostwo w „Pesjonacie Miramar” czy „Dzieciach naszej dzielnicy” – dbałość o szczegóły, sympatię dla bohaterów jego dzieł oraz – co najważniejsze – niepowtarzalną atmosferę miasta z jego smakami, zapachami i pogmatwanymi ludzkimi losami. Zainteresowani historią z przyjemnością, a może i zaskoczeniem, śledzić będą wątki związane z wojną i dyskusje różnych postaci na temat Hitlera oraz działań aliantów. Innych przyciągnąć może aspekt kulturowy książki - ciekawe spojrzenie na egipskie kobiety, żyjące w gorsecie społecznych nakazów i zakazów, czujące się swobodnie tylko na dachach budynków lub na bezdrożach pustkowia, gdzie nie są śledzone przez uważne oczy, znajdują swoją enklawę w życiu rodzinnym, sąsiedzkim i społecznym, stając się ważnym trybikiem machiny przędącej ludzkie żywoty. A wszystko to zostało doskonale opisane przez Nadżiba Mahfuza, nazywanego ostatnim egipskim „rawim” czyli bajarzem lub gawędziarzem. Warto przeczytać tę niepowtarzalną opowieść o drogach, bezdrożach i zaułkach, jakimi podążają ludzkie dusze.

Jowita Marzec