"Drugie odkrycie ludzkości. Norstrilia" to osobliwy, surrealistyczny, momentami szalony eksperyment Cordwainera Smitha. W moim odczuciu, fantastycznie wykreowany świat Instrumentalności pobudza zarówno nowe obszary wyobraźni, jak i wywołuje nieodparty gest sprzeciwu wobec niektórych, zadziwiających pomysłów autora.

Idea ponownego oświecenia ludzkości przewijała się w literaturze fantastycznonaukowej od dość dawna. Zagadnienia te poruszali w swoich dziełach między innymi tacy mistrzowie pióra jak: Isaac Asimov, Arthur C. Clarke czy Robert A. Heinlein. Tym razem padło na mało znanego w naszym kraju Cordwainera Smitha (właściwie Paul Myron Anthony Linebarger), autora wielu opowiadań science fiction i (uwaga!) podręcznika wojny psychologicznej. Na łamach wydawnictwa Mag miałem okazję zapoznać się z jego twórczością, biorąc na warsztat książkę "Drugie odkrycie ludzkości. Norstrilia". Pozycję której pewnie bym nie kupił, gdyby nie pojawiła się ona w serii Artefakty. Tom podzielony jest na dwie części. Pierwsza z nich jest zbiorem dwunastu opowiadań osadzonych w bogatym świecie Instrumentalności. Pisarz rozwija w nich oryginalne pomysły pełne przewrotności oraz nieprzewidywalności. Opisując zmieniające się dzieje naszej cywilizacji w świecie rządzonym przez Instrumentalność, pokazuje jednocześnie transformacje zachodzące w psychice człowieka. Konsekwencją tych zmian jest ponowne odkrycie prawdy starej jak sama kolebka ludzkości. Prawdy pięknej i brutalnej zarazem.

Narzucone szczęście absolutne okazuje się dla nas pułapką. Natomiast samodzielne dążenie do szczęścia, autentycznie napędza każdego z nas. W chwili gdy człowiek otrzymuje kompletnie wszystko, osiąga stan ducha w którym przestaje być ciekawym otaczającego go świata. Degeneruje się, zanika w nim kultura i sztuka. Przestaje być sobą. Piękne credo z którym trudno się nie zgodzić. Tymczasem Smith (Instrumentalność) posuwa się o krok dalej. Pragnąc naprawić a raczej uprzykrzyć życie znieczulonym społecznie ludziom, przywraca im kontrolowane choroby, odrobinę cierpienia czy dla odmiany doprowadza do szybszej umieralności. Niczym okrutny Bóg ze Starego Testamentu daje wyraz swej surowości lub wręcz bezwzględności. Przyznam szczerze, że mam spore zastrzeżenia co do słuszności stosowanych tu zabiegów. Czy rzeczywiście usprawiedliwić można jakiekolwiek formy działań, które w sposób bezpośredni naruszają osobistą godność jednostki? Przecież ból i cierpienie powoduje również degeneracje osoby ludzkiej. Czyż nie popadamy wobec tego w kolejną skrajność? Tego typu przegięcia polegające na lekceważeniu podstawowych zasad humanizmu są dość irytujące i budzą we mnie mieszane uczucia. Według mnie, to największy minus tej książki.

Całe szczęście, powyższy fakt nie jest aż tak widoczny na tle prezentowanych utworów. Mamy drugą, lepszą stronę medalu. Wraz z odkrywaniem innych wizji i dopasowywaniem kolejnych elementów świata przedstawionego oraz jego historii, wrażenia są coraz bardziej pozytywne. Miszmasz gatunkowy ze szczegółowo sportretowanym uniwersum liczącym według chronologii J.J. Pierce’a aż 14000 lat zaczyna naprawdę działać i oddziaływać na wyobraźnię odbiorcy. Wydawnictwo Mag przyznało otwarcie, że to najlepsze opowiadania i całkowicie zrezygnowało z publikacji wcześniejszych, wprowadzających czytelnika w głąb kosmicznego uniwersum. Moim zdaniem kryterium wyboru niniejszych tekstów było w dużej mierze podyktowane potrzebą lepszego zrozumienia powieści "Norstrilia" aniżeli oceną końcową każdego z nich. Mamy tutaj bowiem, opowiadania faktycznie dobre i niezaprzeczalnie kiepskie. Do tych pierwszych, niewątpliwie zaliczyć należy otwierające zbiór "Na próżno żyją skanerzy", którym autor podobno wyrobił sobie małą renomę. "Pod Starą Ziemią", "Wypalenie mózgu", a po części także "Umarła pani z Miasta Prostaczków" to niestety bajki z gorszej półki, mocno nadwyrężające moją cierpliwość czytelniczą. Właściwie mogłoby ich nie być, a jednak są, ponieważ stanowią pewną wspólną jedność z zamykającą zbiór "Norstrilią". Historia przedstawiona w "Norstrilii" symbolizuje natomiast ważny punkt kulminacyjny tego obszernego dzieła. Jest jego swoistym kołem ratunkowym; logicznym i fabularnym ukoronowaniem. Czyta się bardzo przyjemnie. Towarzyszy jej pewien nieodparty urok, powodujący chęć przebrnięcia przez kolejne strony. Splatają się tu wątki zarysowane w krótkich formach oraz pojawiają się znani nam bohaterowie. Niewątpliwie najmocniejsza strona całego uniwersum.

Podsumowując: pomimo kilku wad i zastrzeżeń "Drugie odkrycie ludzkości. Norstrilia" Cordwainera Smitha, naprawdę daje radę. Nawet po wielu latach jest w stanie zaskoczyć: pomysłami, formą, stylem a także wciąż aktualnymi przemyśleniami. Jednocześnie to dość ponura wizja odległej przyszłości wszechświata, balansująca epizodycznie na granicy absurdu. I choć być może tego typu twórczość nie trafi w gusta wszystkich miłośników gatunku, to jednak warto po nią sięgnąć i spróbować zanurzyć się w osobliwy, odmienny od wszystkich innych, baśniowy kosmos Cordwainera Smitha.

"Drugie odkrycie ludzkości. Norstrilia" to osobliwy, surrealistyczny, momentami szalony eksperyment Cordwainera Smitha. W moim odczuciu, fantastycznie wykreowany świat Instrumentalności pobudza zarówno nowe obszary wyobraźni, jak i wywołuje nieodparty gest sprzeciwu wobec niektórych, zadziwiających pomysłów autora.

Idea ponownego oświecenia ludzkości przewijała się w...