Tom 14 wywiadów zatytułowany tak prosto „Rozmowy” daje szansę spotkania ludzi wybitnych, wyjątkowych, ciekawych, mających kulturowo światu wiele do zaproponowania i przeżycia z nimi za pośrednictwem Jerzego Illga, redaktora naczelnego krakowskiego Znaku, kilkunastu chwil rozmowy inteligentnej, ważkiej, inspirującej. Niektórych rozmówców fizycznie już z nami nie ma, choć są obecni poprzez własną twórczość. A inni - ciągle aktywni twórczo.

I tak, Jerzy Illg zaprasza nas do spotkania z noblistami: Wisławą Szymborską, Czesławem Miłoszem, Josifem Brodskim i oraz tymi, którzy byli wokół nich blisko - Natalią Gorbaniewską, legendarną rosyjską poetką i dysydentką, Zofią Ratajczakową, „polską Muzą” Brodskiego oraz Tomaszem Venclovą, poetą litewskim, eseistą, podróżnikiem.

Oprócz nich także Zofia Hertz, dobry duch Maisons-Laffitte, tego niezwykłego domu, ośrodka polskiej kultury we Francji czasów komunistycznej Polski. A także przyjaciele Czesława Miłosza: poeci Robert Hass, tłumacz poezji Miłosza, Leonard Nathan, Jane Hirshfield, również Richard Lourie, tłumacz, znawca Rosji (autor „Autobiografii Stalina”). Wszyscy oni są także autorami wydawanymi przez Znak. Należy do rozmówców jeszcze znany Ślązak, reżyser Kazimierz Kutz, autor „Piątej strony świata” oraz artyści współpracujący z wydawnictwem: rysownik, grafik, malarz Andrzej Dudziński i fotografka Joanna Helander.

Każda rozmowa poprzedzona jest krótkim wstępem wprowadzającym w okoliczności i klimat rozmowy. Okazje do przeprowadzenia wywiadów z zacnymi rozmówcami Jerzy Illg miał przeróżne: wręczenie nagrody noblowskiej w Sztokholmie, spotkania towarzyskie, ich wizyty w Polsce przy okazji różnych festiwali okołoliterackich. Rozmowy powstawały na przestrzeni prawie trzydziestu lat, a zebrane zostały w tom z okazji 55-lecia Wydawnictwa Znak.

O czym toczą się rozmowy? Czesław Miłosz i Robert Hass zastanawiają się, czy istnieje w literaturze amerykańskiej coś takiego jak „kalifornijskość” i jak można by ją zdefiniować. Tu pada m.in. słowo Miłosza o cenionym przez niego „Martinie Edenie” Londona trochę jako o powieści wg schematu „Lalki” Prusa: miłość parweniusza do arystokratki. O swoim życiu, praktykach Zen i wpływie polskiej poezji opowiada Jane Hirshfield, wg której poezja chroni ludzką zdolność do myślenia głębokiego, do kontemplacji. A Tomas Venclova w 1987r. mówi o obowiązku ważniejszym od nadziei, obowiązku działania nawet w sytuacji beznadziejnej, pod „dyktando kultury”. Josif Brodski zaś o swoim stosunku do Rosji i Polski i o wolności i zniewoleniu (tu niezwykle interesujące zdanie: Człowiek zniewolony zawsze uważa, że ktoś jest winien temu, co się stało) . Wisława Szymborska zaś opowiada o swoim dziadku, którego pamiętnik wydano w Znaku.

W rozmowach poruszane są kwestie najwyższe: tożsamościowe, credo twórcze, zawiłości biografii, inspiracje i sympatie literackie, obecność innych w życiu i twórczości itp., ale pojawiają się także smaczki, dotyczące bardzo prywatnego oblicza wielkich osobistości, np. Miłosza. Nie sposób streścić tych rozmów, można jedynie sygnalizować wątki literackie, polityczne, biograficzne. Wyłuskiwać nazwiska, tytuły i zdarzenia. A najlepiej - dać się zaprosić na spotkanie. Prawdziwie to intelektualna uczta.

Justyna Radomińska

Recenzja książki "Rozmowy", Jerzy Illg, Znak, Kraków 2014