Przerażająca, naprawdę przerażająca książka. Tiziano Terzani opisuje Chiny epoki Deng Xiaopinga "od wewnątrz" - jako człowiek, który mieszkał przez kilka lat w Państwie Środka, przyjął chiński styl życia i takież nazwisko, dotarł do miejsc absolutnie zakazanych dla cudzoziemców. A jakikolwiek temat porusza, budzi grozę. Z jego reportaży wyłania się obraz Chin jako narodu żyjącego w zbiorowym szaleństwie, rozchwianego i zdezorientowanego, zupełnie odciętego od swej przeszłości, dziejów i tradycji (w szkołach nawet nie naucza się historii!), powoli ale systematycznie doprowadzanego do ruiny, zarówno materialnej jak i moralnej oraz intelektualnej. I wszystko, literalnie wszystko podporządkowane jest ideologii politycznej.

Nie wiem, co i w jakim stopniu mogło się tam zmienić po odsunięciu Denga od władzy, bo jakoś trudno mi do końca wierzyć w informacje o "kontynuacji reform". Jakich? Tych, które rozpoczął Deng? Terzani bardzo jasno uświadamia, jak to w rzeczywistości wyglądało. O prawach obywatelskich nawet nie ma co wspominać. Dlatego po lekturze tej książki mam wrażenie, że Chiny to kolos na nogach nawet nie glinianych ale ulepionych z mokrego piachu, ponieważ za fasadą prężnego rozwoju technologicznego kryje się postępująca nędza i zniszczenie. Nie potrafię sobie nawet wyobrazić następstw upadku tego kolosa - bo że w końcu upadnie, nie mam wątpliwości.

Jeśli kuszą Was tajemnicze, piękne Chiny, bo urzekły Was olśniewające (specjalnie wybrane dla świata!) obrazki z tego kraju, dobrze skrywającego przed cudzoziemcami swe obrzydliwe sekrety, albo naoglądaliście się kolorowych filmów, zapomnijcie o tym. Cokolwiek tam zobaczycie, będzie to starannie spreparowane na użytek zagranicznych turystów. Nie dowiecie się, że np. rzeźby czy naczynia w jakiejś świątyni stanowią smutne resztki, zebrane z kilkudziesięciu innych takich okolicznych, liczących wiele stuleci świątyń, zrównanych z ziemią. Zapewne nie rozpoznacie w eksponowanych gdzieś kunsztownych "skarbach" rękodzieła fabrycznych produktów z lat 80. XX stulecia, zastępujących nieistniejące już oryginały, masowo niszczone w czasie rewolucji kulturalnej. I na pewno nikt nie uświadomi Wam, że odbudowane zabytki architektury zostały sklecone byle jak z dowolnie zebranych resztek starych, bezmyślnie zburzonych budowli, a rekonstrukcją kierował miejscowy partyjny kacyk, bez pojęcia o renowacji zabytków, którego doświadczenie na niwie kulturalnej polegało na tym, iż obsługiwał kiedyś projektor w kinie. Nigdy nie ujrzycie starego, pięknego Pekinu, miasta-perły. Tego Pekinu już nie ma. W ciągu kilkudziesięciu lat nieodwracalnie zniszczono jego niepowtarzalną, liczącą wiele stuleci, bezcenną architekturę. Nie zobaczycie też prawdziwych Chin i prawdziwego w nich życia - w brudzie, biedzie, fetorze, na gruzach własnej, tak wielkiej kiedyś cywilizacji.

Miałam w planach przeczytanie kilku innych jeszcze książek o Chinach, ale po reportażach Terzaniego już nie chcę. Nie chcę niczego związanego z Chinami, niczego o tym rażonym obłędem kraju. Powtórzę słowa syna autora, Folco (wspomnienia z chińskiej szkoły, napisane osobiście przez niego i jego siostrę Saskię, to zresztą jeden z najbardziej wstrząsających rozdziałów książki):
"Nie. Nigdy więcej."

Przerażająca, naprawdę przerażająca książka. Tiziano Terzani opisuje Chiny epoki Deng Xiaopinga "od wewnątrz" - jako człowiek, który mieszkał przez kilka lat w Państwie Środka, przyjął chiński styl życia i takież nazwisko, dotarł do miejsc absolutnie zakazanych dla cudzoziemców. A jakikolwiek temat porusza, budzi grozę. Z jego reportaży wyłania się obraz Chin jako narodu...