Gdy młody Scott Fitzgerald poznawał Zedlę, śliczną i temperamentną dziewczynę z Alabamy, to nie mógł przewidzieć, że ich wspólne życie zostanie dotkliwie naznaczone przez piętno tragedii. Tak jak razem dzielili chwile szczęścia, triumfu i sławy w świecie artystycznej bohemy, tak razem przeżywali momenty próby. Historia tej pary to klasyczny przykład osiągnięcia szczytu marzeń, a następnie powolnego staczania się – u niego w czeluście alkoholizmu, a u niej w chorobę psychiczną. Nie jest tajemnicą, że właśnie z tych doświadczeń Fitzgerald czerpał materiał do swojej prozy. Nie przejmował się uwagami, że po raz kolejny pisze o Zeldzie. Przyznawał otwarcie, że ożenił się z bohaterką swoich opowiadań. Niewiadomo jak potoczyłyby się losy Scotta jako człowieka, i jako pisarza, gdyby nie spotkał na swojej drodze Zeldy Sayre.

Nancy Milford przybliża czytelnikowi sylwetkę Zeldy oraz szczególną rolę jaką odgrywała ona w życiu Fitzgeralda. Zelda równie często przyprawiała Scotta o natchnienie, co o ból głowy. Żyjąca w cieniu męża, a pragnąca niezależności, uparcie szukała swojego miejsca w sztuce. Jako niespełniona baletnica, a później jako pisarka i malarka trawiona schizofrenią nigdy nie zaniechała swoich artystycznych ambicji. Nie szczędzono jej krytyki; jej pisarskie oraz malarskie próby uważane były za twory chorego umysły, a nie za poważną sztukę.

Szeroko przytoczona w książce korespondencja, szkice literackie oraz fragmenty dzienników sprawiają, że Zelda i Scott mogą przemówić do nas swoim własnym głosem. To wzajemna wymiana listów stanowiła silną nić porozumienia pomiędzy dwojgiem ludzi, którzy nie byli już w stanie razem ze sobą żyć. Scott często przybiera w nich opiekuńcze i odpowiedzialne stanowisko wobec Zeldy; nigdy nie okazał się głuchy na jej potrzeby. Z kolei słowa Zeldy oddają jej osobowość tudzież stan psychiczny (dobry lub zły) – nawet w najcięższych chwilach nie zapomina o wdzięczności względem męża albo o pełnych humoru podtekstach czy rysunkowych wstawkach. Gdy Zelda myśli o podjęciu pracy nazywa się absolwentką kilku instytutów dla umysłowo chorych, a zachęcając Scotta do odwiedzin przypomina, że doskonale umie podawać śpiew ptasi i letnie chmurki na śniadanie.

Jednak Milford skupiając się na relacjach między Fitzgeraldami zaniedbuje świat zewnętrzny wokół nich. Tak jakby kluczowe wydarzenia pierwszej połowy XX wieku w ogóle ich nie dotyczyły – niepostrzeżenie mijają wojny, kryzysy gospodarcze, prohibicja czy epoka jazzu. Autorka nie wspomina słowem o końcu ery kina niemego, a przecież otworzyło to nowe drzwi przed Scottem (próbującym swoich sił w roli scenarzysty). Dalej dziwi brak opisu czy choćby wzmianki na temat podejścia medycyny lat 20./30. do przypadków takich jak Zeldy. Czy bezradność lekarzy wobec schizofrenii była wówczas normą? Z książki wynika też, że Zelda w ogóle nie poddawana była agresywnej terapii lub leczeniu farmakologicznemu. Te aspekty książki budzą wątpliwości i niedosyt.

Życie Fitzgeraldów samo napisało najbardziej nieprzewidywalną i dramatyczną historię, której nie wymyśliłby nawet tak dobry pisarz jak Scott. Nancy Milford słusznie podchwyciła temat i odrobiła swoją pracę domową. Nie zawiodą się fani autora „Wielkiego Gatsby’ego”, bo patrząc przez pryzmat osoby Zeldy jego życie i twórczość zyskuje nowy, głębszy wymiar.

Anna Aniszczenko

Cytaty: „Zelda. Wielka miłość F. Scotta Fitzgeralda”, Nancy Milford, wyd. Marginesy, 2013r.