Dzidka, chłopaka z warszawskiego Śródmieścia lat trzydziestych, polubimy już od pierwszych stron. Mały apasz, sympatyczny i bystry, ma głowę pełną dość oryginalnych pomysłów, których realizacja nie zawsze kończy się dobrze. Razem ze swoją paczką, składającą się z podobnych do niego wisusów, rozrabia na warszawskich podwórkach. Nie masz cwaniaka nad warszawiaka, który by mógł go wziąć pod bajer lub pod pic*. Dzidka i jego szacowną rodzinę poznajemy w chwili, gdy Warszawą wstrząsa sensacyjna wieść o kolejnym zabójstwie, dokonanym przez seryjnego mordercę kierowników lokali gastronomiczno-garmażeryjnych. Akcja z każdą stroną nabiera rozpędu, pojawia się też pewna bardzo cenna ikona…

Autor pieczołowicie odtwarza nieistniejący już świat warszawskich podwórek, obraz przestępczego półświatka z całym kodeksem honorowym i złodziejską gwarą, wszystko to, co stanowiło o wyjątkowości Warszawy. Kreśli wielostronny portret miasta, jego mieszkańców, obyczajów, ulic, rzeczywistości przed- i wojennej, urzeka plastycznymi opisami. Konstruuje rzeczywistość z detali, udanego mariażu fikcyjnych wydarzeń i postaci, które istniały naprawdę: pojawia się Blikle, szewski mistrz Kielman, słynna sprawa Gorgonowej, Szpicbródka czy Jean Django Reinhardt, gitarzysta romskiego pochodzenia.

Dzięki tym wszystkim zabiegom udało się odtworzyć lokalny koloryt, a zdarzenia nabrały wszelkich cech prawdopodobieństwa. Na tle rzeczywistych przemian społeczno-ekonomicznych wydają się bardzo prawdopodobne. W tekście autor umieścił archiwalne zdjęcia, które dodatkowo dodają powieści szczegółom nabiera lokalnego kolorytu. Bo przecież fikcja musi być prawdopodobna żeby stała się prawdą (co z doświadczenia wiedziała Jadwiga Kolędowa z „Wyjścia awaryjnego”). W „Dzidku” ta sztuka udała się znakomicie.

Wyraziści, wielowymiarowi bohaterowie zapadają w pamięć. Dzidek jest taki jak chłopiec na okładce: o nieco chmurnym, zawadiackim spojrzeniu. Bo w dzieciach jest naiwność. Taka wspaniała naiwność: wiara w ludzi, w świat, w uśmiech, w zabawę i w lody, że będą tak samo smakowały.** Obok świetnie sportretowanych przedstawicieli różnych klas (służba, studenci, lekarze) bohaterem książki jest też samo miasto, Paryż Północy, jak nazywano niegdyś Warszawę, które już niedługo zmiotą wichry historii.

Symboliczną cezurą beztroskiego dzieciństwa jest dla Dzidka i jego kompanów wojna. Bohater musi szybko dorosnąć. Wstępuje do Szarych Szeregów, z grandziarza staje się odpowiedzialnym młodym człowiekiem. Będzie musiał zrewidować swoje poglądy na wiele kwestii (zwłaszcza przyjaźń), a w jego słowniku pojawią się nowe pojęcia: honor, zdrada, ojczyzna.

Język „Dzidka” jest dopracowany, nieprzesadnie ale umiejętnie stylizowany, przy tym barwny i wartki podobnie jak akcja powieści. W ogóle jest tu wszystkiego w sam raz, książka jest jak dobrze doprawiona strawa, tyle że duchowa. Trzeba być czarodziejem słowa, umieć uchwycić i zatrzymać chwilę, by wskrzesić świat, który dawno przestał istnieć. Ta proza żyje dzięki malowniczym opisom, tętni ulicznym gwarem, słychać turkot konnych wozów na ulicznym bruku, warszawską gwarę i nawoływania handlarzy.

Książka Stefana Wrońskiego to literacka podróż w czasie, wzruszająca i momentami dramatyczna. Smaczku dodaje niejednoznaczne zakończenie, którego interpretację autor zostawił wyobraźni czytelnika. Autor zadedykował powieść Joli (w książce jest to siostra Dzidka), a w rzeczywistości Jola jest babcią autora książki. Ile w niej prawdy, ile fikcji i skąd mógł się wziąć pomysł na powieść, możecie się domyślić po przeczytaniu archiwalnego artykułu Wrońskiego we „Wprost”.***

Magdalena Świtała

* Stanisław Grzesiuk Nie masz cwaniaka nad warszawiaka
** Cytat pochodzi z recenzowanej książki
*** Wprost: (http://www.wprost.pl/ar/111166/Poszukiwana-poszukiwany, Numer: 31/2007 (1284)