(recenzja pierwotnie ukazała się na Szortal.com)

Alternatywnie alternatywna alternatywa antologii?

Hubert Przybylski

Dużo wody musiało upłynąć, zanim pojawił się ktoś, kto zechciał pociągnąć zaczętą przez Juliana Tuwima i kontynuowaną potem przez Stefana Otcetena trudną i żmudną robotę odkrywania przed czytelnikami na nowo starych rodzimych utworów fantastycznych. Te osoby, to Agnieszka Haska i Jerzy Stachowicz, którzy tę starą, polską fantastykę wspominali na łamach "Nowej Fantastyki". A niedawno, w wydawanej przez Narodowe Centrum Kultury serii Zwrotnice Czasu, ukazała się ich wspólna książka, w której owe wspominki są kontynuowane - "Śniąc o potędze".

Książka podzielona jest na siedem części podporządkowanych konkretnemu trendowi, tematyce, wokół której krążyła fabuła, czy też myśl przewodnia wspominanych tekstów. I tak, mamy część poświęconą problemowi walki o niepodległość, mamy zagrożenia ze strony ludów azjatyckich, są części o naszych zapędach mocarstwowych czy kolonialnych oraz o wojnie totalnej, różnego rodzaju apokalipsach i życiu po nich. W każdej z tych części pojawiają się po trzy (jedynie w ostatniej są dwa) fragmenty utworów, w większości zapomnianych już dzisiaj autorów. Choć są też i tacy, jak Bolesław Prus (Aleksander Głowacki), czy Antonii Słonimski, których zna chyba każdy.

Ale "Śniąc o potędze" to nie tylko zbiór tekstów fantastycznych z pierwszej połowy XX wieku. Haska i Stachowicz swoją książkę obdarzyli także obszernym wstępem i omówieniami trendów, którym przyporządkowane są jej poszczególne części, oraz zamieszczonych w niej utworów. Całość dopełnia posłowie pióra Pawła Dunina-Wąsowicza.

Wbrew pozorom, to właśnie ta analityczna część książki jest jej najmocniejszą stroną. Podziw budzi we mnie nie tylko ogrom pracy, jaki w "Śniąc o potędze" musieli włożyć jej Autorzy, ale także to, że udało im się przedstawić wyniki tej pracy w tak ciekawy sposób. Dodatkowym atutem jest aktualność poruszanych w książce tematów, gdyż wszystkie omówione w niej motywy przewodnie są we współczesnej polskiej fantastyce równie aktualne i popularne, jak było to prawie sto lat temu.

Mam jednak wrażenie, że Autorzy "ździebko" przesadzili z ilością tematów i utworów. Ograniczona ilość miejsca sprawiła, że wszystkie dwadzieścia przytoczonych w pracy tekstów zostało okrojonych do kilku-kilkunastostronicowych fragmentów, a przez to niemożliwa jest nie tylko ich interpretacja, ale i zwykła ocena. Jak już wspomniałem, książka została wydana w serii Zwrotnice Czasu, na którą składają się utwory należące do jednego z podgatunków fantastyki - historii alternatywnych. A niestety, oceniając zamieszczone w "Śniąc o potędze" urywki utworów można dojść do wniosku, że chyba żaden z nich nie ma nic z historiami alternatywnymi wspólnego. Jedynymi wyjątkami są tu "Gdyby pod Radzyminem" Edmunda Ligockiego i "Jak być mogło" Stefana Barszczewskiego, ale to tylko dlatego, że ową alternatywę sugerują same ich tytuły.

Moja ocena "Śniąc o potędze" to 6/10. To niewątpliwie dobra pozycja fantastyczno-kulturoznawcza, ale ze względu na zbytnie obcięcie treści przytaczanych w niej utworów zbytnio odeszła ona od tego, co rozumiemy pod pojęciem "antologii". Myślę, że gdyby została rozbita na dwa tomy i gdyby liczba zamieszczonych w niej tekstów została okrojona do maksymalnie sześciu - ośmiu na tom, jej odbiór byłby zdecydowanie lepszy. Ale i tak polecam ją wszystkim tym, którzy wykazują nieco bardziej analityczne podejście do fantastyki.

(recenzja pierwotnie ukazała się na Szortal.com)

Alternatywnie alternatywna alternatywa antologii?

Hubert Przybylski

Dużo wody musiało upłynąć, zanim pojawił się ktoś, kto zechciał pociągnąć zaczętą przez Juliana Tuwima i kontynuowaną potem przez Stefana Otcetena trudną i żmudną robotę odkrywania przed czytelnikami na nowo starych rodzimych utworów fantastycznych. Te...