David Mitchell wpisany na listę stu najbardziej wpływowych ludzi na świecie wg. 'Time', brytyjski pisarz za epopeję 'Atlas chmur' został odznaczony nagrodą Booker Prize. Z jego pięciu powieści, również 'Widmopis' doceniono w ten sposób. Autor przez kilka lat mieszkał i pracował w Japonii, gdzie poznał swoją żonę Keiko. Wiele napisanych przez niego historii jest, więc osadzonych w rejonie azjatyckim. O 'Atlasie chmur' zrobiło się głośno za sprawą ekranizacji Lany i Andy'ego Wachowskich ('Matrix') oraz Toma Tykwera ('3', 'Pachnidło'), których dzieło zostało nominowane do wielu nagród; będąc jednocześnie wielkim przegranym, niedocenionym przez widzów i krytyków.

Trudna do nakreślenia i streszczenia fabuła 'Atlasu chmur' koncentruje się na sześciu historiach, z pozoru niepowiązanych. Układając je chronologicznie, pierwsza zaczyna się na Pacyfiku w XIX wieku, kolejna w okresie dwudziestolecia międzywojennego, następnie przenosimy się do fin de siècle XX i czasów nam współczesnych, które to dwie opowieści poprzedzają futurystyczny świat przyszłości i post-apokaliptyczną scenerię. Kolejną kłopotliwością jest omawianie głównego bohatera, gdyż zgodnie z moją interpretacją przesłania 'Atlasu' jest to jedna dusza, która wędruje przez czas i kolejne wcielenia, zdobywając doświadczenie i zmieniając historię. Adam Ewning to prawnik z Ameryki, który podróżuje statkiem przez Pacyfik, ratując życie śniademu niewolnikowi; Robert Frobisher jest biseksualnym kompozytorem, który wyrusza z Wielkiej Brytanii do Belgii by współpracować ze słynnym wirtuozem. W San Francisco lat 70. poznajemy Luisę Rey, która próbuje rozwikłać tajemniczą zagadkę dotyczącą elektrowni jądrowej. Podstarzały wydawca Timothy Cavendish w wyniku serii niefortunnych wydarzeń zostaje uwięziony w domu starców w chwili swojego wydawniczego sukcesu. W nowoczesnym, globalnym mieście Neo Seul czytelnik spotyka się ze sklonowaną służącą Sonmi, która wiedzie żywot niewolnicy usługującej milionom Konsumentów wielkiej korporacji Papa Song. Po upadku cywilizacji, która stworzyła klony fabrykanty, jak Sonmi, Zachariasz chłopak z zamieszkanej przez ocalałych ludzi Doliny snuje swą opowieść, która scala elementy epopei Davida Mitchell'a.

Nieocenionym walorem utworu jest jego niezwykła kompozycja. Epopeję buduje, bowiem sześć różnych gatunków literackich, możemy więc mówić tu o synkretyzmie. Historia opowiedziana przez amerykańskiego prawnika Adama Ewinga to pamiętnik, każdy dzień opatrzony jest konkretną datą. Robert Frobisher snuje swoją opowieść w prywatnych listach do miłości swojego życia Rufusa Sixsmitha- mamy więc tu do czynienia z epistolografią. Powolne rozszyfrowywanie tajemnicy, zbieranie danych i poszlak przez Luisę Rey czyni z tej części historii powieść detektywistyczną z elementami thrillera. 'Upiorna udręka Timothy'ego Cavendisha' w domu starców, to oczywiście komedia. Losy sztucznie wyhodowanej niewolnicy Sonmi~451 są opisane, jako wywiad przeprowadzany z nią przez przedstawiciela okrutnego systemu- Archiwistę. Narrator w najpóźniejszej chronologicznie części jest typowy dla współczesnej prozy (choć pierwszoosobowy), relacjonuje swoją opowieść.

Zabiegi językowe, jakie zastosował David Mitchell w 'Atlasie chmur', czynią tę książkę wyjątkową. Jej wielogatunkowa budowa już wpływa na podział historii ze względu na ich styl. Pamiętnik Ewinga jest pisany pięknym, bogatym i można śmiało powiedzieć, że arystokratycznym językiem. Groteskowa opowieść Cavendisha jest przepełniona humorystyczną grą słów i komicznymi dialogami. Język w 'Antyfonie Sonmi~451' odzwierciedla tryb życia i upadek kultury, (a więc w konsekwencji stylu wypowiedzi) w tym pełnym konsumpcjonizmu i wyzysku świecie. Wszystko musi być szybsze i wygodne, więc zamiast 'ku Tobie', występuje 'q Tobie'. Wiele zjawisk jest uproszczonych, a słowa jeszcze prostsze- np. 'twarzeźba' (operacja plastyczna twarzy), oddaje to w zupełności brak wiedzy ludzi w tych futurystycznych czasach. Po wielkim Upadku język prymitywnych ludzi zamieszkujących Dolinę jest jeszcze bardziej ubogi i wulgarny. Zachariasz snuje swoją opowieść w sposób, którzy nasuwa mi na myśl 'Wsiowego Gadułę' z 'Chłopów' Władysława Reymonta. Styl jego wypowiedzi jest prostacki, niezwykle prymitywny i ciężki w odbiorze. Myślę jednak, że jest to koniecznie by zrozumieć cały ciąg wydarzeń i klęskę cywilizacji. Jestem pewien, że język jest aspektem 'Atlasu chmur', który każdy miłośnik literatury doceni i zrozumie.

'Atlas chmur', gdyby trafił w ręce pierwotnych ludów wiele wieków temu na Ziemi, mógłby stać się ich świętą księgą. Bogactwo nurtów filozoficznych, egzystencjalnych, motywy religijne i ogrom przemyśleń czynią tę książkę moralnym przewodnikiem. Myślę, że film dobitnie uwypukla niektóre ważne przesłania, jak 'nic nie jest przypadkowe, 'każdy Twój czyn dobry, czy zły tworzy przyszłość', 'nasz los jest nierozerwalnie związany z losem innych' oraz 'morze składa się z kropel'; jednak takie epatowanie hasłami może niektórych zniechęcić. W epopei Davida Mitchella niektóre z tych aforyzmów nawet nie pojawiają się, lecz esencję taką można z niej wydobyć. Interpretację 'Atlasu' każdy dokonuje sam, gdyż wartości, które przekazuje są absolutnie uniwersalne. Łączy w sobie przesłanie największych religii i filozofii świata, jednocześnie będąc wobec nich w dystansie. Religia w książce nie pełni ważnej roli w sensie wyznania, gdyż autor wspomina tylko o chrześcijaństwie Ewinga i przymusowym nawracaniu Indian, oraz zanikaniu buddyzmu w Neo Seoul i późniejszym kulcie Sonmi w Dolnie. Samo powstawanie wiary w boginię Sonmi jest wg. mnie bardzo ciekawe, a większości może się wydać kontrowersyjne. Czytelnik wie, że Sonmi była człowiekiem, jak ludzie z Doliny, jednak oni uczynili z niej bóstwo.

Wolność jest cnotą, która wg. mnie obok sprawiedliwości i równości powinna budować zgodne społeczeństwo. Została już wykorzystana i zinterpretowana na wszystkie sposoby w różnych utworach. 'Atlas' odwołuje się do niej w każdym opowiadaniu. Adam Ewing ratuje niewolnika, który przecież wolności był pozbawiony. Kompozytor Frobisher nie jest wolny, bo jego seksualność jest kartą przetargową, którą wykorzystuje Aayrs by go zastraszyć. Sonmi~451 jest niewolnicą od urodzenia i właściwie ukazuje cały niewolniczy system wyzysku w Neo Seoul. Najlepiej zagadnienie wolności podsumowuje Cavendish, uwięziony w domu starców- 'czym jest wolność wiedzą tak naprawdę tylko Ci, którzy są jej pozbawieni'.

Ciekawy jest motyw kanibalizmu, który występuje w każdej epoce. Dr Goose w pierwszym dniu pamiętnika Ewinga, znajduje na plaży wyrzucone przez ludy pierwotne zęby ludzkie, których nie jedli. Brutalną prawdę o Mydle odkrywa Sonmi- jest ona białkowym roztworem wytworzonym z innych klonów, który jest też potem dodawany do pokarmu dla Konsumentów; cały system w Neo Seoul opiera się, więc na jedzeniu ludzi. W Dolnie Zachariasza grasują kanibale Kona, którzy równocześnie pozbawiają wolności mieszkańców i grają ważną rolę w historii bohatera.

Wędrówka dusz przez wieki, epoki, czas, nierówność, która występuje od zawsze, walka o wolność, sprawiedliwość społeczną, wyjątkowi ludzie, którzy mają odwagę przeciwstawić się masie, większości i nieludzkiemu systemowi. Przełamywanie kolejnych barier- językowych, obyczajowych, kulturowych i literackich. Uniwersalne wartości, prawdy i prawa moralne ubrane w bogaty metaforycznie sposób. Nietypowe podejście do reinkarnacji, dobra i zła oraz roli każdego człowieka we Wszechświecie. 'Atlas chmur' zmusza do myślenia, refleksji, nie daje o sobie zapomnieć. Skłania do rozmyślań nad zagadnieniami, które być może wcześniej uznawaliśmy za pewność. Czym jest czas? Czy jest ciągły? Czy dusze odradzają się w przyszłości, a może również w przeszłości? Czy każdy nasz czyn odbije się echem na przestrzeni wieków? Zapewne to wszystko wpłynęło na to, że moje zdanie o 'Atlasie chmur' jest stanowcze- arcydzieło! Na pewno przypadkiem nie jest, że ta książka i film tak na mnie wpłynęły, zmieniły moje życie. Przypadkiem nie jest też to, że przeczytałeś/aś tę recenzję i na pewno przeczytasz też tę książkę. Polecam najbardziej, jak umiem.

David Mitchell wpisany na listę stu najbardziej wpływowych ludzi na świecie wg. 'Time', brytyjski pisarz za epopeję 'Atlas chmur' został odznaczony nagrodą Booker Prize. Z jego pięciu powieści, również 'Widmopis' doceniono w ten sposób. Autor przez kilka lat mieszkał i pracował w Japonii, gdzie poznał swoją żonę Keiko. Wiele napisanych przez niego historii jest, więc...