Próbuję sobie przypomnieć, w jakim stanie świadomości byłam, deklarując chęć recenzji „Żywotów urojonych”. Nie przypominam sobie żadnego kaca, żadnego zakładu ani przymusu udowodnienia czegokolwiek komukolwiek. Za to pamiętam, że czytałam, że Borges czerpał garściami ze Schwoba i nie rozumiem tylko dlaczego nie zapaliła mi się wówczas czerwona lampka? Pewnie dlatego, że albo moje ego już bardzo się nadymało albo zawierzyłam doszczętnie tym nielicznym, którzy książkę przeczytali i pozostali w zachwycie. Tak, pewnie im zwyczajnie pozazdrościłam.

Już lektura Gaddy („Poznawanie cierpienia”) postawiła poprzeczkę wysoko. I choć napisałam, że był to ciężki i trudny tekst i że zapewne nie potrafię docenić go w pełni, przyznać muszę, że myślę o nim do dnia dzisiejszego (co daje mi niemal pewność, że do niego wrócę). Relacja matka-syn nieustannie zaprząta moją głowę. O Schwobie jak na razie powiem tyle, że jestem skonfundowana po lekturze, nieco zagubiona i czuję się trochę tak, jakby mnie ktoś wysadził po tej podróży na stacji zero. Jestem mała, nic nie rozumiem a przede mną szmat drogi do przebycia.

Zaczęło się niewinnie, jak wszystkie zgubne przygody: Wiedza historyczna nic nie mówi o jednostkach. W najlepszym razie odsłania nam tylko punkty styczności ze sprawami zbiorowymi.* Potem było już bardziej pod górę.

„Żywoty urojone i inne prozy” to zbiór tekstów Schwoba, który gromadzi cztery książki prozaika: „Żywoty urojone”, „Krucjata dziecięca”, „Księga Monelli” i „Mimy” a każda z nich jest osobliwa.

„Żywoty” są pełne masek, skrzą się aż od ironii, tną jak mieczem, ale nie na oślep lecz precyzyjnie, jakby autor po kilkudniowych skomplikowanych obliczeniach wyznaczył cel i potem trafiał idealnie w punkt. To festiwal erudycji i inteligencji wymagający od czytelnika nie tylko rozumienia przedłożonego przed nim tekstu, ale również pewnego obycia w kulturze i literaturze. I tak jak nieśmiało zapowiedział autor na początku, oddał hołd jednostce. Nie koniecznie zawsze tej wybitnej. To prawdziwy bal maskowy w najwykwintniejszych kostiumach. I nawet kiedy już Ci się wydaje, że wiesz, kto się tam kryje za tym morzem atłasu i koronek, dostajesz prztyczka w nos.

Pozostałe trzy księgi niczym nie ustępują pierwszej jeśli chodzi o poziom i kunszt. Nie mniej to już raczej nie jest zabawa a gorzka pigułka, która nie raz może utknąć w gardle.

Kiedy tak zbiorczo myślę o tych wszystkich księgach zachodzę w głowę, co tam się działo w umyśle autora? W moim pojęciu, na czas lektury przybrał on szaty jakiegoś boga, który stworzył świat, ale nie zamierza w niego zbytnio ingerować, bo wie co się stanie. Siedzi więc sobie na wysokościach i patrzy, co się dzieje z jego zabawkami… czasem tylko dmuchnie albo chrząknie, jak ktoś za bardzo zaczyna kozaczyć…

PIW uraczył nas w zeszłym roku kilkoma pozycjami na najwyższym poziomie. I wielki szacunek za to, że w dobie, gdzie najlepiej sprzedają się pudelkowe powieści wymagające od czytelnika jedynie umiejętności czytania, wydawnictwo oferuje nam zbiór kilku książek, które redefiniują (u mnie na pewno) pojęcie czytelnika o nim samym i o literaturze. I które nade wszystko zawracają go do punktu wyjścia i rozwijają przed nim ten długi dywan, sygnalizując jak wiele jeszcze drogi jest do przebycia. I mimo trudności, które będą się piętrzyć, to jest dobra perspektywa, bo zapewnia przyszłość i przestrzeń.

*cytat pochodzi z recenzowanej książki

Monika Stocka