Ta książka zapowiadała się ze wszech miar zajmująco. Ciekawie został wybrany czas akcji: lata 1502-1512, a więc rzadko podejmowane w powieściopisarstwie panowanie Aleksandra I i początki rządów Zygmunta I. Ramy tworzy problem tatarski, o którym pamiętamy dla XVII w., zapominając, jak na przełomie średniowiecza i epoki nowożytnej najazdy z Krymu pustoszyły kraj aż po Sandomierszczyznę! Data końcowa to zwycięstwo nad Tatarami pod Łopusznem, jeden z wielu kroków ku ukróceniu tego wielkiego problemu. Wreszcie zaletą jest oddolna perspektywa opowieści, dzięki wyborowi głównego bohatera. Jest nim ubogi młody szlachcic Marcin Witosławski, który rusza w świat z wiernym sługą Grzegorzem Wartką (dawnym zbiegłym chłopem),by szukać kariery w niewielkim wojsku stałym i trafia do chorągwi nadwornej stacjonującej pod Krakowem, uczestnicząc dzięki temu w kolejnych wydarzeniach dworskich i wojennych. Poznajemy zatem świat szlachty ubogiej (ojciec bohatera - Andrzej z Witosławic),szukającej zarobku per fas et nefas szlachty wykolejonej (Hieronim Bobola),zyskującej na znaczeniu szlachty średniej (Mikołaj Uchacz z Pęczyn i jego rodzina, z którą miłość splecie naszego bohatera). Poznajemy życie chłopów, dziadów żebraczych, codzienny świat zawodowych żołnierzy (a jazdę autor przedstawia ze znawstwem godnym zawodowego przedwojennego oficera kawalerii),mieszczaństwa krakowskiego, nieposkromionych żaków. Są to obrazki społeczne i obyczajowe dużej wartości. W ogóle w całej powieści znać rzetelne przygotowanie merytoryczne autora, choć nie ustrzegł się pewnych błędów faktograficznych. Podam moje dwa ulubione: jeden, to uparte nazywanie katedry krakowskiej "kaplicą św. Wacława" (!),a drugi to narzekanie mieszczan, że im się blokuje kariery i przykład Stanisława Hozjusza, późniejszego biskupa warmińskiego i kardynała, który wszak dopiero w 1519 r. rozpoczął studia. Tu chyba wymogi krytyki stosunków stanowych poniosły rozmówców. Cóż jednak z obrazków, skoro w całość się nie kleją, bo zabrakło pomysłu na fabułę, a przede wszystkim na owego Marcina, o którym słusznie na koniec jego wybranka rzecze: "Masz coś w sobie z wołu lub barana!" Ano wołem i baranem powieści nie zbudujesz. Bohater poczciwy z kościami, ale bierny, milczący i popychany wydarzeniami do tego stopnia, że aż ślub mu koledzy musieli zorganizować, bo się biedaczyna nie zorientował, że go dziewczyna pokochała. I wszystko jest takie: nie powiązane, statyczne, bez ikry. Potentia sine actu. A dodatkowo nadmiernie archaizowany język, przez który brniemy jak po grudzie. Zawsze uważam, że archaizacja to atut, ale na litość Boską, nie kosztem zatraty czytelności. Słowniczka nie uświadczysz, zatem albo się domyślaj (np. co to jest "koń podwodny", choć to akurat zaskoczenie tylko na pierwszy rzut oka),albo szukajże sam - ja przestałem po scenie u płatnerza: "wszakoż o dwie zbroje chodzi, a i przyłbice w każdej, a i hunskop z gehinkiem, a przedni plach osobno, a osobno kusz zadni, a szynki, beigwanty, plachy na konie, a brusblachy, półpłaci..." I stąd ta z żalem dana niższa ocena.

Ta książka zapowiadała się ze wszech miar zajmująco. Ciekawie został wybrany czas akcji: lata 1502-1512, a więc rzadko podejmowane w powieściopisarstwie panowanie Aleksandra I i początki rządów Zygmunta I. Ramy tworzy problem tatarski, o którym pamiętamy dla XVII w., zapominając, jak na przełomie średniowiecza i epoki nowożytnej najazdy z Krymu pustoszyły kraj aż po...