Jesteśmy społecznością, która kocha książki

(2018) Osiem lekkich esejów historycznych o oddziaływaniu krajów islamu i ludów Wschodu na społeczeństwa Europy Środkowej – ich kulturę, sztukę i architekturę. Sporo miejsca poświęcono również zagadnieniom politycznym. Teksty zwracają uwagę na pochodzenie i złożoność tego, co dziś uznajmy za przypadłość narodową lub lokalny koloryt. Traktują o śladach jasnych i nie budzących wątpliwości, a także o tych subtelnych; o dawnej otwartości na odmienność, ale i wynikających zeń napięciach; wymianie informacji oraz idei (niekiedy nieco wywrotowych),przenikaniu się kultur, religii i języków. Zjawiskach marginalnych i istotnych dla całych narodów. Bardzo dobre materiały, czyta się je z ogromną przyjemnością, a każdy obcy toponim czy nazwa ludu z peryferii Europy koi duszę spragnioną orientalnego sznytu i korzeni. Związki Orientu i Okcydentu przedstawiono tu w ramach nieco sztucznego terminu Europy Środkowej w wersji nieco wyolbrzymionej, dlatego przeczytamy tu również o Albanii i Rumunii (!). Każdy szkic może funkcjonować osobno w oderwaniu od reszty (część z nich upubliczniono już wcześniej). Do książki wkradło się kilka błędów które z uwagi na bardzo wysmakowany charakter wydania warto by poprawić. • ROZDZIAŁY: Bałtyk z Bosforem Lwów: brama Orientu Lechistan i Wysoka Porta Węgrzy: między Turanem a Stambułem Muzułmańskie kwiaty Chorwatów Rumuni: Rzymianie pod Półksiężycem Miłość z nienawiścią: Albańczycy, islam i Osmanie Stambuł po polsku • W jednym ze szkiców autor pisze o pewnym stylu architektonicznym, uznanym swego czasu w Rumunii za narodowy (podobnie jak u nas zaczął uchodzić za taki „styl dworkowy”, co zaowocowało w międzywojniu budową Zdobyczy Robotniczej na Bielanach, żoliborskiej Kolonii Urzędniczej, ochockich Kolonii Lubeckiego i Staszica, czy sporej kamienicy obok Dworca Wileńskiego – a to tylko kilka z wielu przykładów). Swego czasu uknułem sobie na własne potrzeby taką myśl, że każdy naród musi się jakoś wymyślić, jakoś wykreować – aby wobec ciągłych zmian obyczajowych, religijnych i językowych – a także etnicznych – uchwycić coś stałego. Wskazuje palcem na męża stanu (np. Piłsudski czy Atatürk*),stawia mu pomniki, nazywa jego imieniem szkoły i instytucje, i tworzy nowy, alternatywny wariant jego osoby na potrzeby swojej polityki – wewnętrznej i zewnętrznej. Podobnie wynajduje pozytywne cechy, typowe rzekomo dla całego ogółu społeczeństwa, jakieś motto czy dziejową misję. A potem jest już z górki – bo kolejne pokolenia biorą tę kreację za faktyczne dziedzictwo. I z czasem to naprawdę staje się narodową spuścizną. Oczywiście pewne lokalne cechy i zwyczaje powstają oddolnie, a stereotypy nie biorą się znikąd. Przez wiele lat nie czułem się komfortowo z polskim folklorem, tj. muzyką, chłopską kulturą i regionalnymi strojami (z pośród których pozytywnie kojarzyli mi się jedynie Górale, którzy mają po prostu dobry styl, a swoje zrobił też pewnie oglądany wielokrotnie „Janosik” z młodym, atletycznie zbudowanym Perpeczko i piękną Ewą Lemańską jako Maryną). Odnosiłem wrażenie, że gorzej mają chyba jedynie Niemcy. Zazdrościłem wtedy cholernie Szkotom, Irlandczykom i wszystkim Celtom. Potem także wszystkim kulturom bliskowschodnim i azjatyckim. Do czasu kiedy nie trafiłem na Kapelę ze wsi Warszawa, a kilka lat później projekt R.U.T.A., które uświadomiły mi, że z tego da się jednak wycisnąć coś więcej, że zespół pieśni i tańca „Mazowsze”** nie ma monopolu na polską kulturę. Swoje zrobiły też chyba słuchane w okresie licealnym polskie grupy jazzowe, które niekiedy decydowały się na własne aranżacje motywów muzyki ludowej. Zresztą do dziś trafiam na takie wydawnictwa. Poza tym, przy okazji analiz mitologii słowiańskiej i odsłuchiwania prób odtwarzania brzmień z czasów pogańskich i średniowiecznych (grupy Żywiołak, Percival Schuttenbach) zdałem sobie sprawę, że stroje których estetyka tak bardzo kuje w oczy są jedynie pewną wariacją nt. określonych trendów popularnych w późniejszym okresie (XIX stulecie). Że przed tym było coś jeszcze, dużo bardziej naturalnego, typowo lokalnego, kreowanego w oderwaniu od trendów podpatrzonych w mieście (choć nie bez inspiracji outfitami pana, plebana i bawiących we wsi zbrojnych). Być może dużo bardziej wartego uwagi. ____________________ * Analogicznie promuje się kompozytorów i literatów (Chopin, Mickiewicz, Słowacki). Ludzi niekoniecznie porywających większość społeczeństwa. ** Państwowy Zespół Ludowy Pieśni i Tańca „Mazowsze” – oczywiście skróciłem sobie nazwę. • Uwagi odnośnie wydania II (2019): str. 32 – brak przecinka; str. 49 – delikatne powtórzenie + „Z jednej strony” (Z drugiej); str. 56 – kuców (kupców); str. 57 – w skład Ak Kojunlu wchodziło też Zakaukazie i Mezopotamia (https://pl.wikipedia.org/wiki/Ak_Kojunlu); str. 58 – powtórka informacji (ma to miejsce zresztą także w dalszych partiach książki, ale już bez szkody dla konstrukcji tekstu); str. 77 – „meczecie Kopuły na Skale” – to nie jest meczet. Może chodzi o meczet Al-Aksa? Albo meczet stojący obok, również na Wzgórzu Świątynnym? Str. 81 Atylli (w źródle, prawidłowo Attyli); str. 103 – „odwet czetników serbskich nacjonalistów” (brakuje dwóch myślników albo nawiasu); str. 102 – „państwa turkijskiego Ak Kojunlu [...] położonego w [dzisiejszym] Iranie” – ale czy tylko tam?; str. 113 – „Rumuńskie elity [...] nasiąkały gustami i kultura osmańską i przenosiły je do Rumunii po powrocie do niej [ojczyzny]” (Rumuńskie elity nasiąkały gustami i kulturą osmańską, i po powrocie przenosiły je do ojczyzny); str. 122 – Rzecząpospolitą (Rzeczpospolitą); str. 130 – postrzegany-postrzegana (stylistyka); str. 134 – kiepsko zakończone zdanie („[...] z nimi [Turkami]”); str. 141 – dwustu lat (dwieście lat). Niekiedy autor niepotrzebnie wyjaśnia oczywiste terminy (panturkizm, Asgard). W indeksie brak Cantemira.