Turcja, Wielki Step i Europa Środkowa

Być może właśnie zostałam zainspirowana do licencjatu...

Być może właśnie zostałam zainspirowana do licencjatu...

Zacząłem lekturę serii Biblioteka Europy Środka dość nietypowo, bo od tytułu o Turcji. Interesujący jest już punkt wyjścia, bowiem ten kraj powszechnie chyba nie utożsamia się z Europą Środkową, a tutaj autor sięga po perspektywę pozwalającą zobaczyć wpływ na kraje tego rejony poprzez ich relację z Imperium Osmańskim, ale na płaszczyźnie nie konfliktów i polityki, a kultury, tradycji, powstawania miast pełnych różności, mieszanki zwyczajów, religii, ich odmian, wątków orientalnych w tych krajach. Bardzo zajmujący jest ten punkt widzenia, idący odmiennymi drogami niż te utarte i powracające w kolejnych publikacjach. Oczywiście to tylko niewielki wgląd w tematykę, tym bardziej, że książka jest niewielkich rozmiarów, pozostawia niedosyt, bo jest jakby zaznaczeniem wątków, pokazaniem możliwych zainteresowań, ale niczego nie wyczerpuje. Chyba oczekiwałbym pogłębienia tematu książki, ale niemniej to świetna partia tekstów, poszerzająca horyzonty.

Zacząłem lekturę serii Biblioteka Europy Środka dość nietypowo, bo od tytułu o Turcji. Interesujący jest już punkt wyjścia, bowiem ten kraj powszechnie chyba nie utożsamia się z Europą Środkową, a tutaj autor sięga po perspektywę pozwalającą zobaczyć wpływ na kraje tego rejony poprzez ich relację z Imperium Osmańskim, ale na płaszczyźnie nie konfliktów i polityki, a...

Autor zafascynował mnie synkretyzmem sztuki Europy Środkowej. Zapragnąłem znaleźć się w ormiańskiej katedrze we Lwowie...

Autor zafascynował mnie synkretyzmem sztuki Europy Środkowej. Zapragnąłem znaleźć się w ormiańskiej katedrze we Lwowie...

Spodziewałam się więcej. Dla laika zbyt skrótowe, większości pojęć w ogóle nie wyjaśnia, słabo pokazuje związki przyczynowo-skutkowe.

Spodziewałam się więcej. Dla laika zbyt skrótowe, większości pojęć w ogóle nie wyjaśnia, słabo pokazuje związki przyczynowo-skutkowe.

Ogromna dawka wiedzy podana w przystępnej formie, prawdziwa gratka dla miłośników pogranicza słowiańsko-turkijskiego, a przy okazji lektura bardzo otwierająca oczy.

Ogromna dawka wiedzy podana w przystępnej formie, prawdziwa gratka dla miłośników pogranicza słowiańsko-turkijskiego, a przy okazji lektura bardzo otwierająca oczy.

(2018)

Osiem lekkich esejów historycznych o oddziaływaniu krajów islamu i ludów Wschodu na społeczeństwa Europy Środkowej – ich kulturę, sztukę i architekturę. Sporo miejsca poświęcono również zagadnieniom politycznym.

Teksty zwracają uwagę na pochodzenie i złożoność tego, co dziś uznajmy za przypadłość narodową lub lokalny koloryt. Traktują o śladach jasnych i nie budzących wątpliwości, a także o tych subtelnych; o dawnej otwartości na odmienność, ale i wynikających zeń napięciach; wymianie informacji oraz idei (niekiedy nieco wywrotowych),przenikaniu się kultur, religii i języków. Zjawiskach marginalnych i istotnych dla całych narodów.
Bardzo dobre materiały, czyta się je z ogromną przyjemnością, a każdy obcy toponim czy nazwa ludu z peryferii Europy koi duszę spragnioną orientalnego sznytu i korzeni.

Związki Orientu i Okcydentu przedstawiono tu w ramach nieco sztucznego terminu Europy Środkowej w wersji nieco wyolbrzymionej, dlatego przeczytamy tu również o Albanii i Rumunii (!).

Każdy szkic może funkcjonować osobno w oderwaniu od reszty (część z nich upubliczniono już wcześniej).

Do książki wkradło się kilka błędów które z uwagi na bardzo wysmakowany charakter wydania warto by poprawić.

•

ROZDZIAŁY:

Bałtyk z Bosforem
Lwów: brama Orientu
Lechistan i Wysoka Porta
Węgrzy: między Turanem a Stambułem
Muzułmańskie kwiaty Chorwatów
Rumuni: Rzymianie pod Półksiężycem
Miłość z nienawiścią: Albańczycy, islam i Osmanie
Stambuł po polsku

•

W jednym ze szkiców autor pisze o pewnym stylu architektonicznym, uznanym swego czasu w Rumunii za narodowy (podobnie jak u nas zaczął uchodzić za taki „styl dworkowy”, co zaowocowało w międzywojniu budową Zdobyczy Robotniczej na Bielanach, żoliborskiej Kolonii Urzędniczej, ochockich Kolonii Lubeckiego i Staszica, czy sporej kamienicy obok Dworca Wileńskiego – a to tylko kilka z wielu przykładów). Swego czasu uknułem sobie na własne potrzeby taką myśl, że każdy naród musi się jakoś wymyślić, jakoś wykreować – aby wobec ciągłych zmian obyczajowych, religijnych i językowych – a także etnicznych – uchwycić coś stałego. Wskazuje palcem na męża stanu (np. Piłsudski czy Atatürk*),stawia mu pomniki, nazywa jego imieniem szkoły i instytucje, i tworzy nowy, alternatywny wariant jego osoby na potrzeby swojej polityki – wewnętrznej i zewnętrznej. Podobnie wynajduje pozytywne cechy, typowe rzekomo dla całego ogółu społeczeństwa, jakieś motto czy dziejową misję. A potem jest już z górki – bo kolejne pokolenia biorą tę kreację za faktyczne dziedzictwo. I z czasem to naprawdę staje się narodową spuścizną. Oczywiście pewne lokalne cechy i zwyczaje powstają oddolnie, a stereotypy nie biorą się znikąd.

Przez wiele lat nie czułem się komfortowo z polskim folklorem, tj. muzyką, chłopską kulturą i regionalnymi strojami (z pośród których pozytywnie kojarzyli mi się jedynie Górale, którzy mają po prostu dobry styl, a swoje zrobił też pewnie oglądany wielokrotnie „Janosik” z młodym, atletycznie zbudowanym Perpeczko i piękną Ewą Lemańską jako Maryną). Odnosiłem wrażenie, że gorzej mają chyba jedynie Niemcy. Zazdrościłem wtedy cholernie Szkotom, Irlandczykom i wszystkim Celtom. Potem także wszystkim kulturom bliskowschodnim i azjatyckim. Do czasu kiedy nie trafiłem na Kapelę ze wsi Warszawa, a kilka lat później projekt R.U.T.A., które uświadomiły mi, że z tego da się jednak wycisnąć coś więcej, że zespół pieśni i tańca „Mazowsze”** nie ma monopolu na polską kulturę. Swoje zrobiły też chyba słuchane w okresie licealnym polskie grupy jazzowe, które niekiedy decydowały się na własne aranżacje motywów muzyki ludowej. Zresztą do dziś trafiam na takie wydawnictwa. Poza tym, przy okazji analiz mitologii słowiańskiej i odsłuchiwania prób odtwarzania brzmień z czasów pogańskich i średniowiecznych (grupy Żywiołak, Percival Schuttenbach) zdałem sobie sprawę, że stroje których estetyka tak bardzo kuje w oczy są jedynie pewną wariacją nt. określonych trendów popularnych w późniejszym okresie (XIX stulecie). Że przed tym było coś jeszcze, dużo bardziej naturalnego, typowo lokalnego, kreowanego w oderwaniu od trendów podpatrzonych w mieście (choć nie bez inspiracji outfitami pana, plebana i bawiących we wsi zbrojnych). Być może dużo bardziej wartego uwagi.

____________________
* Analogicznie promuje się kompozytorów i literatów (Chopin, Mickiewicz, Słowacki). Ludzi niekoniecznie porywających większość społeczeństwa.
** Państwowy Zespół Ludowy Pieśni i Tańca „Mazowsze” – oczywiście skróciłem sobie nazwę.

•

Uwagi odnośnie wydania II (2019): str. 32 – brak przecinka; str. 49 – delikatne powtórzenie + „Z jednej strony” (Z drugiej); str. 56 – kuców (kupców); str. 57 – w skład Ak Kojunlu wchodziło też Zakaukazie i Mezopotamia (https://pl.wikipedia.org/wiki/Ak_Kojunlu); str. 58 – powtórka informacji (ma to miejsce zresztą także w dalszych partiach książki, ale już bez szkody dla konstrukcji tekstu); str. 77 – „meczecie Kopuły na Skale” – to nie jest meczet. Może chodzi o meczet Al-Aksa? Albo meczet stojący obok, również na Wzgórzu Świątynnym? Str. 81 Atylli (w źródle, prawidłowo Attyli); str. 103 – „odwet czetników serbskich nacjonalistów” (brakuje dwóch myślników albo nawiasu); str. 102 – „państwa turkijskiego Ak Kojunlu [...] położonego w [dzisiejszym] Iranie” – ale czy tylko tam?; str. 113 – „Rumuńskie elity [...] nasiąkały gustami i kultura osmańską i przenosiły je do Rumunii po powrocie do niej [ojczyzny]” (Rumuńskie elity nasiąkały gustami i kulturą osmańską, i po powrocie przenosiły je do ojczyzny); str. 122 – Rzecząpospolitą (Rzeczpospolitą); str. 130 – postrzegany-postrzegana (stylistyka); str. 134 – kiepsko zakończone zdanie („[...] z nimi [Turkami]”); str. 141 – dwustu lat (dwieście lat).

Niekiedy autor niepotrzebnie wyjaśnia oczywiste terminy (panturkizm, Asgard). W indeksie brak Cantemira.

(2018)

Osiem lekkich esejów historycznych o oddziaływaniu krajów islamu i ludów Wschodu na społeczeństwa Europy Środkowej – ich kulturę, sztukę i architekturę. Sporo miejsca poświęcono również zagadnieniom politycznym.

Teksty zwracają uwagę na pochodzenie i złożoność tego, co dziś uznajmy za przypadłość narodową lub lokalny koloryt. Traktują o śladach jasnych i nie...

Wychwalania tej serii wydawniczej (Biblioteka Europy Środka pod redakcją Jacka Purchli) nigdy dość, więc nie odpuszczę sobie i tej okazji. Seria bardzo starannie i pięknie wydana, każda okładka to odrębne dzieło sztuki, a koncepcja umieszczenia przypisów wprost genialna w swej czytelności – pozwala na wgłębienie się w przypisy bez większego wysiłku tym, którzy chcą i równie łatwe ich „niewidzenie” osobom, które takiej potrzeby akurat nie mają. W serii wydano dotychczas jedenaście tomów wielu różnych autorów, o bardzo różnorodnej tematyce, z wielu dziedzin nauk społecznych, które łączy jeden wspólny mianownik – nietuzinkowość.

Książka Adama Balcera wpisuje się szczególnie w tę definicję. Porusza w kilku odrębnych rozdziałach temat wzajemnego wpływu Turcji i Europy Środkowej w sposób odmienny od najczęściej dotychczas spotykanego „sławienia cnoty w czasach naporu”.* Odejście od nurtu patriotyczno-podręcznikowego nie zaprowadziło autora w stronę poszukiwań sensacji. Książka jest wypełniona nieznanymi, albo mało znanymi faktami, ale nie o sensacje w nich chodzi. Adam Balcer umiejętnie rysuje nam obraz, którego nie można bez dogłębnych studiów dostrzec, unika ocen, pokazuje tylko fakty i zależności, w tym związki wydarzeń historycznych ze współczesnością. Oczywiście rozdział o Lwowie czy też stambulskie polonica wywołują naturalne zainteresowanie, ale książkę warto przeczytać w całości, zwłaszcza przed wyjazdem na wakacje do Turcji czy na Bałkany. Dzięki temu będzie można zobaczyć więcej i inaczej.

Wasz Marchołt

* Dziękuję Woody’emu Allenowi za ten cytat z – prawdziwego lub fikcyjnego – Hemingwaya, który wszedł na stałe do mojego słownika myśli podręcznych.

Wychwalania tej serii wydawniczej (Biblioteka Europy Środka pod redakcją Jacka Purchli) nigdy dość, więc nie odpuszczę sobie i tej okazji. Seria bardzo starannie i pięknie wydana, każda okładka to odrębne dzieło sztuki, a koncepcja umieszczenia przypisów wprost genialna w swej czytelności – pozwala na wgłębienie się w przypisy bez większego wysiłku tym, którzy chcą i równie...

Bardzo przyjemna lektura. Autor podszedł do tematu kompleksowo, choć w niektórych rozdziałach zbyt faktograficznie. Polecam tę lekturę (nie tylko entuzjastom Orientu),zwłaszcza rozdziały o Wikingach, Polsce i Turcji.

Bardzo przyjemna lektura. Autor podszedł do tematu kompleksowo, choć w niektórych rozdziałach zbyt faktograficznie. Polecam tę lekturę (nie tylko entuzjastom Orientu),zwłaszcza rozdziały o Wikingach, Polsce i Turcji.