Turcja, Wielki Step i Europa Środkowa

Spodziewałam się więcej. Dla laika zbyt skrótowe, większości pojęć w ogóle nie wyjaśnia, słabo pokazuje związki przyczynowo-skutkowe.

Spodziewałam się więcej. Dla laika zbyt skrótowe, większości pojęć w ogóle nie wyjaśnia, słabo pokazuje związki przyczynowo-skutkowe.

Ogromna dawka wiedzy podana w przystępnej formie, prawdziwa gratka dla miłośników pogranicza słowiańsko-turkijskiego, a przy okazji lektura bardzo otwierająca oczy.

Ogromna dawka wiedzy podana w przystępnej formie, prawdziwa gratka dla miłośników pogranicza słowiańsko-turkijskiego, a przy okazji lektura bardzo otwierająca oczy.

Turcja, Wielki Step i Europa Środkowa – Adam Balcer (2018)

Osiem lekkich esejów historycznych o oddziaływaniu krajów islamu i ludów Wschodu na społeczeństwa Europy Środkowej, ich kulturę, sztukę i architekturę. Sporo miejsca poświęcono również zagadnieniom politycznym.

Teksty zwracają uwagę na pochodzenie i złożoność tego, co dziś uznajmy za przypadłość narodową lub lokalny koloryt. Traktują o śladach jasnych i nie budzących wątpliwości, a także o tych subtelnych; o dawnej otwartości na odmienność, ale i wynikających zeń napięciach; wymianie informacji oraz idei (niekiedy nieco wywrotowych), przenikaniu się kultur, religii i języków. Zjawiskach marginalnych i istotnych dla całych narodów.
Bardzo dobre materiały, czyta się je z ogromną przyjemnością, a każdy obcy toponim czy nazwa ludu z peryferii Europy koi duszę spragnioną orientalnego sznytu i korzeni.

Związki Orientu i Okcydentu przedstawiono tu w ramach nieco sztucznego terminu Europy Środkowej w wersji nieco wyolbrzymionej, dlatego przeczytamy tu również o Albanii i Rumunii (!).

Każdy szkic może funkcjonować osobno oderwaniu od reszty (część z nich upubliczniono już wcześniej).

Do książki wkradło się kilka błędów które z uwagi na bardzo wysmakowany charakter wydania warto by poprawić*.



Rozdziały:

Bałtyk z Bosforem
Lwów: brama Orientu
Lechistan i Wysoka Porta
Węgrzy: między Turanem a Stambułem
Muzułmańskie kwiaty Chorwatów
Rumuni: Rzymianie pod Półksiężycem
Miłość z nienawiścią: Albańczycy, islam i Osmanie
Stambuł po polsku



***



W jednym ze szkiców autor pisze o pewnym stylu architektonicznym, uznanym swego czasu w Rumunii za narodowy (podobnie jak u nas zaczął uchodzić za taki „styl dworkowy”, co zaowocowało w międzywojniu budową Zdobyczy Robotniczej na Bielanach, żoliborskiej Kolonii Urzędniczej, ochockich Kolonii Lubeckiego i Staszica. czy sporej kamienicy obok Dworca Wileńskiego – a to tylko kilka z wielu przykładów). Swego czasu uknułem sobie na własne potrzeby taką myśl, że każdy naród musi się jakoś wymyślić, jakoś wykreować – aby wobec ciągłych zmian obyczajowych, religijnych i językowych – a także etnicznych – uchwycić coś stałego. Wskazuje palcem na męża stanu (np. Piłsudski czy Atataruk**), stawia mu pomniki, nazywa jego imieniem szkoły i instytucje, i tworzy nowy, alternatywny wariant jego osoby na potrzeby swojej polityki – wewnętrznej i zewnętrznej. Podobnie wynajduje pozytywne cechy, typowe rzekomo dla całego ogółu społeczeństwa, jakieś motto czy dziejową misję. A potem jest już z górki – bo kolejne pokolenia biorą tę kreację za faktyczne dziedzictwo. I z czasem to naprawdę staje się narodową spuścizną. Oczywiście pewne lokalne cechy i zwyczaje powstają oddolnie, a stereotypy nie biorą się znikąd.

Przez wiele lat nie czułem się komfortowo z polskim folklorem, tj. muzyką, chłopską kulturą i regionalnymi strojami (z pośród których pozytywnie kojarzyli mi się jedynie Górale, którzy mają po prostu dobry styl, a swoje zrobił też pewnie oglądany wielokrotnie „Janosik” z młodym, atletycznie zbudowanym Perpeczko i piękną Ewą Lemańską jako Maryną). Odnosiłem wrażenie że gorzej mają chyba jedynie Niemcy. Zazdrościłem wtedy cholernie Szkotom, Irlandczykom i wszystkim Celtom. Potem także wszystkim kulturom bliskowschodnim i azjatyckim. Do czasu kiedy nie trafiłem na Kapelę ze wsi Warszawa, a kilka lat później projekt R.U.T.A., które uświadomiły mi, że z tego da się jednak wycisnąć coś więcej, że zespół pieśni i tańca „Mazowsze”*** nie ma monopolu na polską kulturę. Swoje zrobiły też chyba słuchane w okresie licealnym polskie grupy jazzowe, które niekiedy decydowały się na własne aranżacje motywów muzyki ludowej. Zresztą do dziś trafiam na takie wydawnictwa. Poza tym przy okazji analiz mitologii słowiańskiej i odsłuchiwania prób odtwarzania brzmień z czasów pogańskich i średniowiecznych (grupy Żywiołak, Percival Schuttenbach) zdałem sobie sprawę, że stroje których estetyka tak bardzo kuje w oczy są jedynie pewną wariacją nt. określonych trendów popularnych w późniejszym okresie (XIX stulecie). Że przed tym było coś jeszcze, dużo bardziej naturalnego, typowo lokalnego, kreowanego w oderwaniu od trendów podpatrzonych w mieście (choć nie bez inspiracji outfitami pana, plebana i bawiących we wsi zbrojnych). Być może dużo bardziej wartego uwagi.




* Uwagi odnośnie wydania II (2019)

Str. 32 – brak przecinka; str. 49 – delikatne powtórzenie + „Z jednej strony” (Z drugiej); str. 56 – kuców (kupców); str. 57 – w skład Ak Kojunlu wchodziło też Zakaukazie i Mezopotamia (https://pl.wikipedia.org/wiki/Ak_Kojunlu); str. 58 – powtórka informacji (ma to miejsce zresztą także w dalszych partiach książki, ale już bez szkody dla konstrukcji tekstu); str. 77 – „meczecie Kopuły na Skale” – to nie jest meczet. Może chodzi o meczet Al-Aksa? Albo meczet stojący obok, również na Wzgórzu Świątynnym? Str. 81 Atylli (w źródle, prawidłowo Attyli); str. 103 – „odwet czetników serbskich nacjonalistów” (brakuje dwóch myślników albo nawiasu); str. 102 – „państwa turkijskiego Ak Kojunlu [...] położonego w [dzisiejszym] Iranie” – ale czy tylko tam?; str. 113 – „Rumuńskie elity [...] nasiąkały gustami i kultura osmańską i przenosiły je do Rumunii po powrocie do niej [ojczyzny]” (Rumuńskie elity nasiąkały gustami i kulturą osmańską, i po powrocie przenosiły je do ojczyzny); str. 122 – Rzecząpospolitą (Rzeczpospolitą); str. 130 – postrzegany-postrzegana (stylistyka); str. 134 – kiepsko zakończone zdanie („[...] z nimi [Turkami]”); str. 141 – dwustu lat (dwieście lat).

Niekiedy autor niepotrzebnie wyjaśnia oczywiste terminy (panturkizm, Asgard).

W indeksie brak Cantemira.

** Analogicznie promuje się kompozytorów i literatów (Chopin, Mickiewicz, Słowacki). Ludzi niekoniecznie porywających większość społeczeństwa.

*** Państwowy Zespół Ludowy Pieśni i Tańca „Mazowsze” – oczywiście skróciłem sobie nazwę.

Turcja, Wielki Step i Europa Środkowa – Adam Balcer (2018)

Osiem lekkich esejów historycznych o oddziaływaniu krajów islamu i ludów Wschodu na społeczeństwa Europy Środkowej, ich kulturę, sztukę i architekturę. Sporo miejsca poświęcono również zagadnieniom politycznym.

Teksty zwracają uwagę na pochodzenie i złożoność tego, co dziś uznajmy za przypadłość narodową lub...

Wychwalania tej serii wydawniczej (Biblioteka Europy Środka pod redakcją Jacka Purchli) nigdy dość, więc nie odpuszczę sobie i tej okazji. Seria bardzo starannie i pięknie wydana, każda okładka to odrębne dzieło sztuki, a koncepcja umieszczenia przypisów wprost genialna w swej czytelności – pozwala na wgłębienie się w przypisy bez większego wysiłku tym, którzy chcą i równie łatwe ich „niewidzenie” osobom, które takiej potrzeby akurat nie mają. W serii wydano dotychczas jedenaście tomów wielu różnych autorów, o bardzo różnorodnej tematyce, z wielu dziedzin nauk społecznych, które łączy jeden wspólny mianownik – nietuzinkowość.

Książka Adama Balcera wpisuje się szczególnie w tę definicję. Porusza w kilku odrębnych rozdziałach temat wzajemnego wpływu Turcji i Europy Środkowej w sposób odmienny od najczęściej dotychczas spotykanego „sławienia cnoty w czasach naporu”.* Odejście od nurtu patriotyczno-podręcznikowego nie zaprowadziło autora w stronę poszukiwań sensacji. Książka jest wypełniona nieznanymi, albo mało znanymi faktami, ale nie o sensacje w nich chodzi. Adam Balcer umiejętnie rysuje nam obraz, którego nie można bez dogłębnych studiów dostrzec, unika ocen, pokazuje tylko fakty i zależności, w tym związki wydarzeń historycznych ze współczesnością. Oczywiście rozdział o Lwowie czy też stambulskie polonica wywołują naturalne zainteresowanie, ale książkę warto przeczytać w całości, zwłaszcza przed wyjazdem na wakacje do Turcji czy na Bałkany. Dzięki temu będzie można zobaczyć więcej i inaczej.

Wasz Marchołt

* Dziękuję Woody’emu Allenowi za ten cytat z – prawdziwego lub fikcyjnego – Hemingwaya, który wszedł na stałe do mojego słownika myśli podręcznych.

Wychwalania tej serii wydawniczej (Biblioteka Europy Środka pod redakcją Jacka Purchli) nigdy dość, więc nie odpuszczę sobie i tej okazji. Seria bardzo starannie i pięknie wydana, każda okładka to odrębne dzieło sztuki, a koncepcja umieszczenia przypisów wprost genialna w swej czytelności – pozwala na wgłębienie się w przypisy bez większego wysiłku tym, którzy chcą i równie...

Bardzo przyjemna lektura. Autor podszedł do tematu kompleksowo, choć w niektórych rozdziałach zbyt faktograficznie. Polecam tę lekturę (nie tylko entuzjastom Orientu), zwłaszcza rozdziały o Wikingach, Polsce i Turcji.

Bardzo przyjemna lektura. Autor podszedł do tematu kompleksowo, choć w niektórych rozdziałach zbyt faktograficznie. Polecam tę lekturę (nie tylko entuzjastom Orientu), zwłaszcza rozdziały o Wikingach, Polsce i Turcji.