Lubimy te melodie, które już raz słyszeliśmy

Powyższe słowa, będące parafrazą bon motu inżyniera Mamonia z „Rejsu”, mogą służyć jako wytłumaczenie niezwykłej popularności, jaką cieszą się określone motywy. Możemy je znaleźć w szeroko pojętej (pop)kulturze – filmach, serialach i oczywiście książkach. Ich obecność gwarantuje nam fabułę, która jest znana, a co za tym idzie – bezpieczna. Wiemy, co nam zaoferuje i z jakimi uczuciami nas zostawi.

Powyższe nie powinno być postrzegane jako automatycznie złe. Książkowe motywy można przyrównać do klocków. Mimo że dwie osoby mają do dyspozycji ten sam zestaw klocków, to budują inne zamki. Im sprawniejszy i lepszy pisarz, tym oryginalniejszy i świeższy jest tekst jego autorstwa.

Zabawa w tropienie tropów

Owszem, obecność motywów może świadczyć o mniejszej lub większej powtarzalności, ale jednocześnie zapewnia przyjemny komfort. A jakie książki powinny czytelnikom (pardon, czytelniczkom) zapewniać najwięcej przyjemnego komfortu? Oczywiście romanse i erotyki. Nic więc dziwnego, że tak wiele z nich opartych jest na motywach (lub tropach, ang. tropes), które można z łatwością rozpoznać. Co więcej, część z nowo wydawanych powieści o miłości reklamowanych jest obecnością danego motywu. Tak robią zarówno wydawcy, jak i czytelniczki polecające sobie publikacje na Instagramie czy TikToku. Dane motywy używane są również jako hashtagi (stąd na liście poniżej zamieszczam ich angielskie odpowiedniki). Dzięki nim łatwiej można sprawdzić, która książka zbudowana jest na tej samej zasadzie, co lektura, która wcześniej tak nam się podobała.

Motyw może dotyczyć głównych bohaterów, okoliczności ich spotkania, świata przedstawionego lub intrygi. Zapraszam do wspólnej zabawy w tropienie książkowych wzorców. Ja zaczynam – podaję 10 pierwszych. Na kolejne liczę w waszych komentarzach.

10 najpopularniejszych motywów oraz ich przykłady w książkach (niekoniecznie romansach) z wątkiem miłosnym

1. Od wrogów do kochanków lub od rywali do kochanków (enemies to lovers / rivals to lovers) – ach, nienawiść, siostra miłości! Cienką linię, która oddziela te dwa potężne uczucia, przekraczają bohaterowie poczytnego cyklu Holly Black, zapoczątkowanego powieścią „Okrutny książę” – śmiertelniczka Jude i elficki książę Cardan. Ten motyw znajdziemy też w „Gołębiu i wężu” Shelby Mahurin z wiedźmą i łowcą czarownic w rolach głównych.

2. Od przyjaciół do kochanków (friends to lovers / childhood friends to lovers) – pewnego rodzaju odwrócenie motywu powyżej. Romans, w którym początkowa serdeczna relacja przeradza się stopniowo w coś więcej. Przykładem niech posłużą „Ludzie, których spotykamy na wakacjach”. Swego rodzaju podtypem tego motywu jest friends to enemies to lovers, kiedy najpierw para się przyjaźni, potem nienawidzi, a na końcu jednak pada sobie w ramiona. Przykład? Niezwykle popularna na TikToku powieść Penelope Douglas „Punk 57”.

3. Trójkąt miłosny (love triangle) – przy tym popularnym motywie tłumaczenie konceptu wydaje się zbędne. Przykłady można mnożyć – od „Ani z Avonlea” (Charlie Sloane i Gilbert Blythe!) przez Harry’ego Pottera (w „Insygniach Śmierci” dowiadujemy się o skomplikowanej relacji Lily, Jamesa i Snape’a), a kończąc na „Czerwonej królowej” Victorii Aveyard (opisującej relacje Mare, Cala i Mavena) – zwyciężczyni w Plebiscycie Książka Roku 2015 Lubimyczytać w kategorii literatura fantastyczna.

4. Bad boy (bad boy / good girl) – czyli ona grzeczna i poprawna, a on nagina reguły tak, jak mu się podoba. Czyż motyw pociągającego brutala nie jest teraz jednym z najpopularniejszych na rynku romansów? Wszystko zapoczątkowało „Pięćdziesiąt twarzy Greya”. Jednak przecież i klasyka literatury pełna jest fascynujących, choć niebezpiecznych mężczyzn, którym nie można się oprzeć – czy to w „Wojnie i pokoju” (Anatol), czy „Wichrowych wzgórzach” (Heathcliff).

5. Jedno łóżko (one bed) – trafili razem do hotelu, lecz w pokoju jest tylko jedno łóżko? Taka bliskość (z początku niepożądana) musi w końcu zaprowadzić ich… do łóżka oczywiście. To jeden z motywów pojawiających się często w komediach romantycznych, np. w „Narzeczonym mimo woli” z Sandrą Bullock i Ryanem Reynoldsem (ona dostaje łóżko, on śpi na podłodze). Książkowym przykładem jest „The Spanish Love Deception” Eleny Armas, masowo polecana na booktoku. Na podobnym pomyśle dzielenia jednego łóżka Beth O'Leary oparła też fabułę powieści „Współlokatorzy”.

6. Udawane randkowanie (fake dating) – symulowane uczucie w końcu zmienia się w prawdziwy romans. Taki pomysł na książkę wykorzystała Ali Hazelwood w „The Love Hypothesis”. Gdy doktorantka przypadkowo pocałuje uczelnianego profesora, oboje wkroczą w relację, która z udawanej zmieni się w zmieniającą życie. Wynik? Ponad 750 tysięcy sprzedanych egzemplarzy (stan na wrzesień 2022, źródło: The Bookseller).

7. Przyjaciel brata (brother’s best friend) – w tym przypadku bohaterka zmaga się z pokusą obdarzenia uczuciem osoby obecnej w jej najbliższym otoczeniu, lecz jednocześnie niedostępnej, bo będącej przyjacielem jej brata. Czasem też opowieść snuta jest z punktu widzenia bohatera. Ten, zanim zdobędzie serce swojej wybranki, przede wszystkim musi zatroszczyć się o zgodę swojego kumpla roztaczającego opiekę nad siostrą. Czytelniczki mogą śledzić rozwój takiej relacji w pikantnej „Miłości” z serii „Twisted” Ana Huang, gdzie rozdziały pisane są w pierwszoosobowej narracji Alexa i Avy.

8. Sekretny romans (secret relationship) – o tej miłości nikt nie może wiedzieć! Szczególnie jeśli uczuciem zapałają do siebie brytyjski książę oraz syn prezydentki Stanów Zjednoczonych. Dyplomatyczny skandal miłosny rozpisała na kartach swojej powieści „Red, White & Royal Blue” Casey McQuiston, czym zawojowała rankingi sprzedażowe. Ekranizacja książki już w sierpniu trafi na ekrany jako komedia romantyczna (w ekranizacji wystąpi m.in. Uma Thurman).

9. Ponurak i wesołek (grumpy/sunshine) – przeciwieństwa się przyciągają! Gdy serce zgorzkniałego i cynicznego bohatera roztopi ten/ta, który/która na świat patrzy z optymizmem, trudno pozostać niewzruszonym. To jeden z popularniejszych romansowych motywów, a przykłady można mnożyć („Beach Read” i wymienione juz wyżej: „The Love Hypothesis”, „The Spanish Love Deception”). Jedną z bardziej ujmujących powieści tego typu jest „Arystoteles i Dante odkrywają sekrety wszechświata” Benjamina Alire’a Sáenza, opowiadająca o dwóch chłopcach wkraczających w dorosłość.

10. Śmiertelna choroba – blade, omdlewające, kaszlące (i kochliwe!) dziewczęta można znaleźć na kartach powieści wiktoriańskich, ale i współczesne powieści z wątkiem miłosnym nie uciekają od takich motywów. W 2012 roku na amerykańskim rynku ukazały się dwie powieści, które sprawiły, że śmierć stała się niezwykle romantyczna – skierowana do młodzieży „Gwiazd naszych wina” Johna Greena oraz „Zanim się pojawiłeś” Jojo Moyes (początek cyklu z nietuzinkową Lou Clark). Obie trafiły też na duży ekran, przynosząc milionowe zyski i inspirując kolejnych twórców do sięgnięcia po ten motyw. 

Powyższe punkty to oczywiście tylko początek o wiele dłuższej listy. Zresztą ogólniejsze schematy dzielą się również na te bardziej szczegółowe – np. w książkach o wampirach możemy wyróżnić choćby motywy półwampirów czy antagonizmu między wampirami a wilkołakami. Zapraszam do kontynuowania zabawy w dekonstrukcję w komentarzach. Chętnie poznam wasze ulubione konstrukcje, na podstawie których budowane są historie – czy to w książkach, czy w filmach i serialach.