Znacie ten moment, gdy te wszystkie książki was przytłaczają? Macie wrażenie, że nie nadążacie za wiecznie pędzącym rynkiem książki, gdy premiery spadają na was wręcz lawinami, gdy czas coraz bardziej się kurczy, stosy rosną, a tu skończył się kolejny miesiąc? Tak, też tak mam. Gdy stosy w otoczeniu mojego stałego już miejsca do czytania – kanapy – robią się na tyle duże, że zaczynam mieć koszmary o tym, jak mnie przygniatają, to zazwyczaj sięgam po coś krótkiego. Może to małostkowe i złe, ale lepiej się wtedy czuję, gdy skończę choć jedną książkę. Mam wtedy pewną nadzieję, że może kiedyś wygrzebię się spod tych wszystkich tytułów (doskonale wiem, że to raczej nigdy nie nastąpi).

Ostatnio tak miałam i wygrzebałam ze stosiku lutową nowość od Wydawnictwa Poznańskiego. Bułgarskie „Zanim dojrzeją granaty” idealnie spełniło swoją powinność. Odcięło mnie na chwilę całkowicie od świata zewnętrznego, wszelkich deadline’ów, wymagało ode mnie najwyższego czytelniczego skupienia i zabrało do świata kulturowo całkowicie dla mnie obcego.

Bekię czeka los taki jak wielu albańskich kobiet. Zostanie wydana za mąż za chłopca, którego nie zna i – co najważniejsze – nie kocha. W jej wianie czekają już sukienka, buty i nabój do pistoletu, który ma prawo użyć jej małżonek, gdyby okazała się nieczysta. Dziewczyna ma dwa wyjścia: albo pogodzi się ze swoim losem, albo wykorzysta Kanun. Kanun, czyli prawo zwyczajowe, daje kobietom jedną furtkę wyjścia z aranżowanego małżeństwa. Bekia staje się więc zaprzysiężoną dziewicą, a w oczach świata niejako mężczyzną. Przybiera nowe imię, obcina włosy i pali swoje suknie. Jej decyzja ma jednak konsekwencje dla całej rodziny.

„Każdy zostaje niewolnikiem swoich imion i uczynków. Do końca”.

Rene Karabasz miesza w swojej krótkiej powieści dwa głosy jednej osoby, męski Matji i żeński Bekii. Przeplatają się one w jednej historii o stracie tożsamości, bezwzględnym poddaństwie kobiet i śmierci. Ta książka to nic innego jak powieść o dobrowolnym zamordowaniu samego siebie, gdy od lat żyjesz ze świadomością, jak wielkim rozczarowaniem jesteś dla rodziny i nigdy nie będziesz tym, czego pragnęli. Bekia od lat mierzy się ze świadomością, że jako córka jest dla rodziny jedynie ciężarem, a sekret, który skrywa, może przyczynić się do jeszcze większej tragedii. Decyduje się więc na krok, który – jak doskonale zdaje sobie sprawę – będzie kogoś kosztował życie.

Nie jest to książka dla każdego. Doskonale zdaję sobie z tego sprawę, bo sama po pierwszej stronie miałam mieszane uczucia. Karabasz zdecydowała się na strumień świadomości Bekii, w którym to ona decyduje, co w danym momencie jest ważne i warte przytoczenia. W efekcie czytelnik gubi się w umyśle młodej kobiety, która dorastała w świecie, w którym niewiele znaczyła, a wartość zyskała dopiero po wyrzeknięciu się siebie samej.

Karabasz snuje swoją opowieść w cieniu albańskich gór, przybliżając świat, który – jak wielu miało nadzieję – już dawno przestał istnieć. Udowadnia, że patriarchat to bezsensowne błędne koło pełne przemocy i krzywd. Pełne śmierci. I koło, w którym, jak się okazuje, cierpią nie tylko kobiety, ale również mężczyźni.

Kinga Kolenda