Rycerze w białych płaszczach z czarnym krzyżem na podobnie okrytych rumakach? ‒ Niezupełnie i nie tylko...

Wojska braci zakonu niemieckiego ‒ krzyżaków, jak ich się zwyczajowo nazywa w tradycji polskiej ‒ to nie wyłącznie bracia rycerze ani nawet wspomagający ich bracia sarianci. To także niezwykle różnorodna grupa osób stale im towarzyszących i posługujących: dinerów, ‘pachołków’, ‘strzelców’, witingów, komorników; to również mieszkańcy późnośredniowiecznych Prus: mieszczanie, rycerze, ‘giermkowie’, ‘wolni’, karczmarze, młynarze, chłopi ‒ ludzie germańskiego, bałtyjskiego i słowiańskiego pochodzenia; to liczni i jeszcze bardziej zróżnicowani przybysze spoza Prus, z krajów łacińskiego kręgu kulturowego ‒ od klifowych wybrzeży Szkocji na dalekiej Północy po wapienne wzgórza Apulii i porośnięte makią równiny Kastylii na śródziemnomorskim Południu: krzyżowcy/‘goście’, familiarzy, półwolontariusze, najemnicy oraz bracia zakonu z innych baliwatów i „prowincji”.

Aktywność militarna zakonu niemieckiego to nie tylko wojny z Królestwem Polskim ‒ bitwy płowiecka i grunwaldzka. To także ponad pięćdziesięcioletni okres ciągłych walk z autochtonicznymi społecznościami bałtyjskimi (tzw. wojna pruska); to jej ponad stuletnia kontynuacja w postaci kilkuset wypraw na Żmudź i Litwę (tzw. wojna litewska); to szereg przedsięwzięć militarnych w odległych krainach (od Śląska i Łużyc, przez Ruś Czerwoną, Białą i Zaleską, po nadczarnomorskie stepy u ujścia Dniepru i brzegi Dunaju w Banacie Szeweryńskim); to wreszcie długi i złożony konflikt wewnętrzny, miejscami przyjmujący znamiona wojny wszystkich ze wszystkimi.

Kultura wojny zakonu niemieckiego to nie tylko uzbrojenie ‒ broń, oporządzenie i sprzęt militarny ‒ różnorodne i ciągle się zmieniające; to nie tylko praktyka zbierania wojska, pochodów, oblężeń i starć w otwartym polu. To również ubiór zbrojnych, ich pożywienie zabierane na wyprawę, ich konie; to także przedsięwzięcia budowlane na wschodnich i zachodnich obrzeżach kraju pruskiego; to również mentalne uwarunkowania postrzegania, pojmowania, wartościowania wojny i zorganizowanej przemocy oraz sposoby nadawania im sensu; to też sposoby „panowania” nad czasem, przestrzenią i naturą ‒ uwzględniania i wykorzystywania czynników zewnętrznych w ramach działalności militarnej; to wreszcie formy legitymizowania mocy militarnej ‒ uzasadniania możliwości nakładania na innych powinności militarnych i pociągania do ich faktycznego wypełeniania.

O tych wszystkich (oraz wielu innych) fascynujących zagadnieniach traktuje prezentowana książka, mająca charakter wprowadzający w tematykę aktywności militarnej człowieka w późnośredniowiecznych Prusach ‒ kraju na obrzeżach łacińskiej christianitas.