Jednego dnia cieszyłem się idylliczną młodością w moim rodzinnym mieście Łodzi, a chwilę potem uciekałem. Wróciłem do pustego domu pięć lat później, już nie jako beztroski chłopiec, ale jako ocalony z Holocaustu i weteran AK żyjący w strachu przed NKWD. Ostatecznie wyemigrowałem do ówczesnej Palestyny.

Wspomnienia świadków historii, uczestników wydarzeń, o których uczymy się z podręczników, są zazwyczaj bardzo cenne. Nasze pokolenie ma jeszcze możliwość słuchać powstańców warszawskich, żołnierzy AK, więźniów niemieckich obozów koncentracyjnych. Ich wspomnienia są przejmujące. Nie jesteśmy sobie nawet w stanie wyobrazić tego, co przeżyli.

Nakładem wydawnictwa Znak ukazał się właśnie wywiad z takim świadkiem historii, zatytułowany „Wojna nadejdzie jutro. Żołnierz legendarnego Kedywu AK ostrzega”. Rozmowę przeprowadzili dziennikarze Emil Marat i Michał Wójcik. Ich rozmówcą jest Stanisław Aronson ps. „Rysiek”. W tym miejscu pierwsza uwaga do wydawnictwa – szkoda, że w książce nie została umieszczona krótka nota biograficzna Aronsona. W tego typu publikacji jest to dość duże zaniedbanie.

Kim zatem jest Stanisław Aronson? Urodzony w 1925 roku polski Żyd, oficer Armii Krajowej (podporucznik), członek Kedywu, uczestnik powstania warszawskiego, po wojnie osiadł w Izraelu. Jego bogaty życiorys budzi uznanie i szacunek.

O czym więc ten niezwykły człowiek opowiada w książce? Przed czym nas ostrzega? Niestety ocena recenzowanej pozycji jest niejednoznaczna. Z jednej strony „Rysiek” opowiada po prostu swoje życie – przed wojną, w trakcie wojny i po jej zakończeniu. Jako członek Kedywu AK ma wiele do opowiedzenia – działanie w zbrojnym podziemiu, wykonywanie wyroków śmierci zasądzonych przez Polskie Państwo Podziemne. Aronson uciekł z transportu do Treblinki, walczył w powstaniu warszawskim (sądzono nawet, że zginął w jego trakcie). To wszystko budzi nasz podziw i szacunek.

Z drugiej jednak strony Stanisław Aronson nie ucieka od ostrych sądów i opinii. Wiele z nich jest bardzo kontrowersyjnych, niektóre po prostu są wewnętrznie sprzeczne. Ich wymowę uświadomimy sobie, gdy przeczytamy w posłowiu, że „zdaniem Stanisława Aronsona w Polsce dzieje się źle. Tak źle jak jeszcze nigdy po 1989 roku”. Podczas wywiadu kilkukrotnie ostro atakuje aktualny polski rząd i prezydenta. Jego zdaniem celowo fałszują historię Polski.

Niestety wiele twierdzeń autora jest po prostu nie do obrony. Dość powiedzieć, że ostro krytykuje on AK i Polaków, że podczas wojny zrobili niewiele, aby pomóc Żydom. Jest oburzony również tym, że współczesny Polski rząd jakoby gloryfikuje Żołnierzy Wyklętych kosztem pamięci o AK. Nie dość, że teza ta jest po prostu nieprawdziwa, to jeszcze wewnętrznie sprzeczna. Oto bowiem „Rysiek” mówi, że w szeregach wyklętych byli zwykli bandyci, toteż nie można wszystkich „wrzucać do jednego worka” i gloryfikować, zapominając o AK. Problem w tym, że samą AK również krytykuje za wiele działań – także w tej formacji były czarne owce. Gdyby iść tym tokiem rozumowania – aby nie uogólniać – to owszem, nie można by czcić ani Żołnierzy Wyklętych, ani Armii Krajowej, ani powstańców warszawskich – zapewne wszędzie były jakieś osoby „niegodne”. Ale idźmy dalej – nie można by też np. potępić Gestapo czy SS. Wystarczy, że ktoś znalazłby jednego w miarę przyzwoitego członka tych formacji i już mógłby tryumfalnie zakrzyknąć – nie uogólniajmy, nie mówmy, że Gestapo, SS itp. były zbrodniczymi formacjami, również tam byli dobrzy ludzie.

Mam nadzieję, że dostatecznie jasno pokazałem, o co mi chodzi. Historia z natury uogólnia i sam Aronson takimi uogólnieniami się posługuje. To jest zupełnie normalne. Przecież mówimy np. „Niemcy wywołały II wojnę światową”, „Polska wygrała bitwę warszawską”. Nie rozumiem więc, dlaczego pan Stanisław tak bardzo krytykuje Polskę i Polaków za to, że myślą o sobie jako o wspólnocie.

Aronson mówi np. tak: „naprawdę myśmy zdobyli Monte Cassino? Wy i ja?”. Przecież takie figury retoryczne są po prostu zwyczajnie głupie. Wobec takiego myślenia trzeba by w ogóle porzucić pojęcie narodu – wszak cały naród nigdy jednocześnie nie mówi, nie robi, nie myśli tego samego.

Nie chcę przedłużać, jednak z pewnym smutkiem trzeba zauważyć, że Stanisław Aronson jest niechętny Polsce i Polakom. On – Polak, żołnierz AK, powstaniec warszawski – nie nauczył swoich dzieci mówić po polsku. Dlaczego? Dla mnie to jest wymierna oznaka patriotyzmu. Również niektóre jego „żarty” naprawdę nie są śmieszne. Po II wojnie światowej osiadł za granicą i dziwi się, że Polacy masowo nie uciekali z PRL-u. Pozostawię to bez komentarza.

„Wojna nadejdzie jutro” to rozmowa z człowiekiem, który swoją biografią mógłby obdzielić kilku ludzi. Żywiąc szacunek do jego wieku (94 lata) i przeżyć, nie możemy jednak bezkrytycznie i bezrefleksyjnie przyjmować jego sądów, twierdzeń i poglądów. Pamiętajcie o tym, jeśli sięgniecie po tę książkę.

Wojciech Sobański