Gdy recenzowałem pierwszą część cyklu Douglasa Jacksona „Waleriusz”, nie kryłem entuzjazmu. Odnotowałem wtedy swoisty awans autora, którego wcześniej kojarzyłem z powieściami historycznymi o mniejszym ciężarze gatunkowym („Kaligula”, „Klaudiusz”). W powieści „Waleriusz. Nieustraszony trybun” Jackson wyszedł poza schemat historycznej przygodówki, znakomicie opisując zderzenie cywilizacji rzymskiej i brytońskiej. W rezultacie otrzymaliśmy znakomitą relację z krańców cesarstwa rządzonego przez Nerona. Jackson sugestywnie ukazał specyfikę kulturową i polityczne racje obydwu stron, a następnie wzorowo opisał dramatyczne wydarzenia znane jako powstanie Boudiki. Dlatego jeśli chodzi o oczekiwania związane z kontynuacją pierwszej części cyklu, trzeba przyznać, że poprzeczka zawisła naprawdę wysoko.

W drugim tomie, zatytułowanym „Waleriusz. Sprawa Piotra”, przenosimy się do Wiecznego Miasta. Tytułowy bohater, obwołany bohaterem Rzymu, nie może jednak spocząć na laurach. Otrzymuje od Nerona odpowiedzialne zadanie wytropienia przywódcy chrześcijan, niebezpiecznej sekty, zagrażającej tożsamości cesarstwa. W tym miejscu muszę stwierdzić, że drugi tom cyklu nie dorównuje pierwszemu. Jackson udając się do Rzymu w pierwszym stuleciu naszej ery wszedł na teren doskonale znany i wielokrotnie opisany. Decyzja to ambitna, choć niekoniecznie trafna. Od razu pojawia się pytanie, czy szkocki pisarz oferuje nam wizję Rzymu lepszą, atrakcyjniejszą niż poprzednicy? Żeby wspomnieć chociażby „Quo Vadis” Sienkiewicza. Otóż niekoniecznie. Jako entuzjasta powieści historycznych odwiedzałem już Rzym Stevena Saylora, Roberta Harrisa, Allana Massiego i wielu innych. Na tle tej konkurencji Douglas Jackson wypada, niestety, dość blado. Jego wizja Rzymu nie jest ani oryginalna, ani szczególnie atrakcyjna. Ot, umowne dekoracje, stanowiące tło dla perypetii głównego bohatera.

Sytuacji nie ratuje wprowadzenie historycznych postaci, np. Nerona czy Seneki. Ten drugi jest cynicznym grubasem, dbającym przede wszystkim o swoje dochody. Natomiast Neron jest postacią zdecydowanie przerysowaną. Niechęć czytelnika do cesarza autor buduje w sposób po prostu toporny. Raz po raz czytamy o białym pudrze przykrywającym pryszcze, o zimnym okrucieństwie, seksualnych perwersjach, itp. Neron Jacksona to figura karykaturalna, po prostu postać z kukiełkowego teatrzyku. Jego podwładni narysowani są równie grubą kreską. Naprawdę spory dystans dzieli te postaci od tych z pierwszego tomu, gdzie ani Brytowie ani Rzymianie nie byli przedstawieni tak płasko i jednowymiarowo.

Główna oś intrygi to śledztwo Waleriusza, z rozkazu cesarza tropiącego przywódcę chrześcijańskiej sekty. Opisując tego rodzaju intrygą należałoby, moim zdaniem, zająć jakieś jasne stanowisko co do istoty sprawy, czyli pro lub antychrześcijańskie. Tymczasem Jackson pozostaje letni. Waleriusz zaczyna sympatyzować z chrześcijanami, ale nie staje się jednym z nich. Dostrzega walkę o władzę pomiędzy Piotrem a Szawłem z Tarsu, jednak nie opowiada się po żadnej ze stron. Brak emocjonalnego zaangażowania Waleriusza udziela się czytelnikowi. Tymczasem o ileż byłoby ciekawiej, gdyby autor opowiedział się np. za tezą o szkodliwości chrześcijan z punktu widzenia interesów Rzymu. Gdyby pokazał absurd opowiadania się przez Rzymian za Chrystusem jako Mesjaszem, podczas gdy o religii żydowskiej i koncepcji Mesjasza nie mieli wcześniej najmniejszego pojęcia. Wypada stwierdzić, że Jackson niestety nie wykorzystał potencjału, jaki niesie temat. Czy warto zatem przeczytać jego powieść?

Mimo wszystko tak – o ile jesteśmy fanami starożytnego Rzymu, jeżeli kilkakrotnie obejrzeliśmy serial HBO pod tym tytułem, jeżeli znamy powieści Saylora, Harrisa i Sidebottoma. Trzeba tez przyznać, że książka przynosi nie tylko uproszczenia i uniki. Np. bardzo udana jest ta jej część, w której Waleriusz opuszcza Rzym i udaje się z niebezpieczną misją poza granice imperium, do Dacji. Kulturowe różnice i dramatyczne perypetie opisane są wówczas równie dobrze jak w pierwszej części. Wypada więc mieć nadzieje, że w kolejnym tomie autor zdecyduje się na wyruszenie wraz ze swym bohaterem mniej uczęszczanymi szlakami, gdyż najwyraźniej opisywanie peryferii cesarstwa wychodzi mu o wiele lepiej niż samego centrum.

Bogusław Karpowicz