Krzysztofa Kamila Baczyńskiego nikomu nie trzeba przedstawiać – poeta, żołnierz Armii Krajowej, bohater powstania warszawskiego. Pamiętam, jak ogromne wrażenie wywarły na mnie jego wiersze, kiedy zetknęłam się z nimi po raz pierwszy. Nad tym, kim byli podziwiani przez nas twórcy, zastanawiamy się nie od dziś, próbując dotrzeć do prywatnych zakamarków ich życia. A kim był Krzysztof Kamil Baczyński? Kogo kochał i przez kogo był kochany? Tym tropem podążyła Katarzyna Zyskowska, snując „opowieść o miłościach Krzysztofa Kamila Baczyńskiego”.

„Szklane ptaki” to historia opowiedziana z trzech perspektyw: Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, jego matki Stefanii oraz Barbary Drapczyńskiej. Tło dla tej potrójnej narracji stanowi Warszawa lat czterdziestych. Tak, tło. Już sam tytuł sugeruje nam, na czym skupia się uwaga autorki. Warto zdawać sobie z tego sprawę, zanim sięgniemy po książkę, bowiem wiele zależy od naszych oczekiwań. Dla niektórych czytelników pewne wątki mogą okazać się nieco naiwne, nierzeczywiste. Tak jak ten dotyczący najważniejszych kobiet w życiu poety, które chodzą wokół Krzysia na palcach, bo ten właśnie tworzy poezję. Trzeba więc stać się dla niego tłem, bezbarwną masą, w której on może tworzyć. Młodzi są wyjątkowo zgodni i akceptują wszelkie swoje wybory.

Zupełnie inaczej wypada matka Baczyńskiego – Stefania, która ukazana została jako rodzicielka na wskroś zaborcza i nadopiekuńcza, nieakceptująca Barbary. Pokój przedzielony szafą, niewielka przestrzeń, którą przyszło im dzielić, stwarzała idealne warunki dla wiecznie zatroskanej matki, by nieustannie „czuwać” nad swoim synem i chronić przed możliwym zaniedbaniem. Krzysztof ewidentnie nie potrafił odnaleźć się w tej układance, przynajmniej tak przedstawia nam to Zyskowska. Ale czy mamy do czynienia z prawdą? Tego nie wiemy.

Zyskowska nie czyni z Baczyńskiego herosa, lecz przedstawia go w bardziej ludzki sposób. Jako człowieka, który mimo wybitnego talentu miał również swoje słabości. Chorowitego chłopca, który przez długi czas nie potrafił zdetronizować swojej matki na rzecz ukochanej żony. Poetę, który w pewnym momencie większą wartość przypisywał działalności konspiracyjnej niż własnej twórczości. Astmatyka, który mimo ograniczeń swojego ciała chwyta za broń.

Baczyński angażował się w działalność konspiracyjną, stąd też w powieści pojawiają się nawiązania do wydarzeń w latach 1941–1944. Czytamy o tajnych spotkaniach ruchu oporu, łapankach, przesiedleniach i getcie. Zyskowska ukazuje nam obraz umierającej Warszawy, „pustych oczodołów kamienic”. Jednak czasem roztoczony przede mną klimat nagle pryskał. Zastanawiałam się, czy mam do czynienia z prozą, czy z poezją. Kto kryje się za poszczególnymi słowami – Zyskowska czy Baczyński? Autorka „Szklanych ptaków” parafrazuje wiersze poety, co według mnie nie jest dobrym i bezpiecznym zabiegiem. Nie odważyłabym się parafrazować poezji Baczyńskiego.

Zapewne wiele osób będzie zachwycać się książką Katarzyny Zyskowskiej „Szklane ptaki”. Ja jednak pozostanę przy zachwycie poezją Krzysztofa Kamila Baczyńskiego:

W potoku włosów twoich, w rzece ust,

kniei jak wieczór — ciemnej

wołanie nadaremne,

daremny plusk.

Jeszcze w mroku owinę, tak jeszcze różą nocy

i minie świat gałązką, strzępem albo gestem,

potem niemo się stoczy,

smugą przejdzie przez oczy

i powiem: nie będąc — jestem.

Jeszcze tak w ciebie płynąc, niosąc cię tak odbitą

w źrenicach lub u powiek zawisłą jak łzę,

usłyszę w tobie morze delfinem srebrnie ryte,

w muszli twojego ciała szumiące snem. (…)

K.K. Baczyński, Erotyk, dn. 2 II 42 r.

Beata Bąbka