W 1861 roku bogaci właściciele plantacji na Południu Stanów Zjednoczonych szykują się do wojny w obronie swojego prawa do posiadania niewolników. Do wojny, która zmiecie świat, jaki znali i stanie się początkiem upadku gigantów. W tej atmosferze szesnastoletnia Scarlett O’Hara stawia swoje pierwsze kroki w dorosłym życiu, które sprowadza się dla niej do kokietowania mężczyzn w poszukiwaniu idealnego kandydata na męża. Ale problem w tym, że Scarlett zawsze najbardziej pragnie w życiu tego, czego nie może zdobyć. Nie jest piękna, a jednak przyciąga spojrzenia. Nie jest dobra ani bezinteresowna, a jednak to do niej zwracają się ci, którzy potrzebują wsparcia. Nie ma zdolności analizy, a mimo to jest w stanie odnieść sukces (ku zgorszeniu wszystkich). Scarlett jest bohaterką, którą trudno polubić – ale nie sposób też jej znienawidzić. Taką właśnie pełną sprzeczności bohaterkę Margaret Mitchell stawia w centrum powieści, która na kilkadziesiąt lat zawładnęła sercami czytelników.

Przez lata odkładałam lekturę „Przeminęło z wiatrem”, niesłusznie sądząc, że to przecież „tylko” romans. I w pewnym sensie powieść Mitchell jest romansem, ale na pewno nie „tylko”. To owoc dziesięciu lat pracy, wyróżniony Nagrodą Pulitzera, zekranizowany i po upływie ponad osiemdziesięciu lat nadal kochany przez czytelników i stale obecny w kulturze. Nie jestem nawet pewna, czy miłość jest głównym tematem powieści, powiedziałabym raczej, że jest nim ciągła walka o przetrwanie wobec przeciwności i zmieniających się realiów życia.

„Przeminęło z wiatrem” pokazuje spojrzenie na historię z perspektywy mieszkańców Południa, z pełnym przekonaniem broniących niewolnictwa. Realia opisane w powieści są dziś tak już odległe, że często wydają się abstrakcyjne: to świat, gdzie dziecko na swoje dziesiąte urodziny może dostać pierwszego niewolnika, ślub oznacza dla kobiety koniec prawa do zabaw i wszelkich przyjemności, a ciąża jest objęta surowym tabu. Świat, w którym Scarlett oburza się, że ojciec wydał więcej pieniędzy tylko po to, żeby sprowadzić nową niewolnicę wraz z jej dzieckiem, a z kolei pan O’Hara radzi córce, że lepiej byłoby dla niej mieć męża, który biłby ją i zdradzał, niż takiego, który czyta książki. Cała powieść jest pełna podobnych „smaczków” składających się na obraz zupełnie innej mentalności, która dziś już „przeminęła z wiatrem”, podobnie jak w książce przemija bogactwo, młodość, miłość, dawne wartości czy poczucie bezpieczeństwa.

Oczywiście osią wydarzeń pozostają uczucia łączące Scarlett, Ashleya i Rhetta. Mitchell stworzyła dla nich tak złożony związek, że trudno nazwać to, co ich łączy. Miłość? Pożądanie? Uraza? Nienawiść? Uczucia bohaterów nie są jednoznaczne i im samym trudno ocenić, co czują. Tym bardziej że drastyczne zmiany warunków życia ich też zmuszają do ciągłych zmian. Dzięki temu ta monumentalna powieść od początku do końca pozostaje dynamiczna, pełna skrajności i pasji.

„Przeminęło z wiatrem” to książka, która porusza do dziś. Wbrew tytułowi jej siła oddziaływania nie przemija. Wiele poruszanych kwestii może dziś dziwić, irytować, a nawet oburzać, ale z pewnością nie pozostawiają czytelnika obojętnym. Powieść pozwala też dostrzec, jak daleką drogę przeszliśmy, a także to, że mimo porażek i przeciwności wiele jest jeszcze przed nami. Bo przecież, jak stwierdza Scarlett, „mimo wszystko życie się dzisiaj nie kończy”.

Agnieszka Kruk