Parada nazwisk i nazw
Książka znanego specjalisty od historii futbolu (Wilson jest też m.in. autorem „Aniołów o brudnych twarzach”, czyli historii reprezentacji Argentyny) przedstawia wyniki niesłychanie drobiazgowych badań źródłowych i cofa się praktycznie do samych początków futbolu na świecie, na przełomie XIX i XX wieku. Opowiada szczegółowo o losach i karierach całego szeregu zawodników, trenerów i klubów, nie tylko węgierskich (w czasach Austro-Węgier, ale i po I wojnie światowej, węgierscy piłkarze i trenerzy swobodnie kursowali między terenami Austrii, Czech, Słowacji, Węgier, późniejszej Jugosławii, a także Włoch czy Niemiec). Co więcej, przedstawia to wszystko na starannie pokazanym tle historycznym, co jest niezmiernie istotne, gdyż począwszy od I wojny światowej Europa weszła w okres gwałtownych przemian, zakończonych niestety drugim światowym konfliktem i urządzonym (głównie) przez hitlerowców Holokaustem. Zresztą i później nie było różowo, bo po oddaniu przez aliantów połowy Europy pod panowanie Stalina na Węgrzech zapanował „komunistyczny” zamordyzm. Co akurat stało się jednym z warunków umożliwiających powstanie „Złotej Jedenastki”, jak zwykło się określać reprezentację Węgier z Puskasem, która zdobyła mistrzostwo olimpijskie w 1952 roku i wicemistrzostwo świata w 1954 (był to zresztą drugi srebrny medal MŚ wywalczony przez Madziarów, pierwszy pochodzi z 1938 roku). Autor trochę niesprawiedliwie jednak zupełnie pomija późniejsze sukcesy węgierskich piłkarzy na Igrzyskach Olimpijskich, a przecież w latach 1960-72 Węgrzy nie schodzili z podium i zdobyli dwa złote medale, w Tokio i w Meksyku, a zdobyliby i trzeci z rzędu, gdyby w 1972 roku nie wpadli w finale na Orłów Gorskiego. Wiadomo, że zwłaszcza Brytyjczycy mieli skłonność do lekceważenia pseudoamatorskiego piłkarstwa z demoludów (za co drogo zapłacili w eliminacjach do MŚ 1974), niemniej trudno zaprzeczyć, że wiele tych drużyn reprezentowało wysoki poziom i choć tylko Czechosłowacja wystąpiła jeszcze potem w finale MŚ, to w pierwszej czwórce było tych zespołów o wiele więcej.

Czytamy zatem sążnisty spis nazwisk graczy i trenerów oraz nazw miast i klubów, i tylko jakoś mało w tym wszystkim… piłki. Owszem, jest w książce dość sporo informacji o rozwoju piłkarskiej taktyki (w sam raz, by nie znudzić czytelnika niebędącego zagorzałym miłośnikiem futbolu). Chciałoby się jednak przeczytać więcej o realizacji tej taktyki w działaniu, ale opisów samych meczów jest w książce dość mało. Nawet występ Węgrów w MŚ w 1938 roku jest potraktowany dość zdawkowo (podobnie zresztą jak ten z 1954) – najwięcej pisze się tam o meczach finałowych. Dość obszernie Wilson opisuje kwestię kontuzjowania Ferenca Puskasa w grupowym meczu z Węgrami (to prawdopodobnie najbardziej zaważyło na tym, że mistrzostwo zdobyli Niemcy), jednak pisząc o karierze Puskasa – jednego z najlepszych piłkarzy w historii futbolu – choćby nawet jednym zdaniem nie wspomina o kuriozalnej jak na owe czasy sprawie naturalizowania Węgra w Hiszpanii i jego (nieudanego zresztą) występu w reprezentacji tego kraju. A przecież to jeden z nielicznych przypadków, gdy piłkarz występował w reprezentacjach różnych krajów (dzisiaj FIFA do takich sytuacji nie dopuszcza, zresztą reprezentacje mają bardziej charakter klubów państwowych niż reprezentacji narodowych).

Ciekawą refleksją jest powiązanie losów Złotej Jedenastki z węgierskim powstaniem antykomunistycznym w 1956 roku. Chodzi zwłaszcza o poczytywane za porażkę wicemistrzostwo świata w 1954 roku, które stało się według autora końcem funkcjonowania Złotej Jedenastki (choć nie zaszkodziło jej legendzie). Wilson uważa, że publiczne masowe demonstracje rozczarowania przegranym finałem, na które ówczesne komunistyczne władze nie były w stanie zareagować, pokazały Węgrom, że takie działania są możliwe i mogę wywrzeć wpływ na cały kraj. Oczywiście jest to tylko jeden aspekt politycznej sytuacji Węgier, które od końca I wojny światowej żyją w poczuciu krzywdy z uwagi na okrojenie ich dawnego terytorium (sytuacja na pozór podobna do Polski, którą i po pierwszej, i po drugiej wojny światowej odtwarzano w okrojonej postaci – tyle że my nie byliśmy po przegranej stronie…).

Krótko mówiąc, nie dało się tej książki napisać staranniej, ale myślę, że dało się ją napisać ciekawiej.

Parada nazwisk i nazw
Książka znanego specjalisty od historii futbolu (Wilson jest też m.in. autorem „Aniołów o brudnych twarzach”, czyli historii reprezentacji Argentyny) przedstawia wyniki niesłychanie drobiazgowych badań źródłowych i cofa się praktycznie do samych początków futbolu na świecie, na przełomie XIX i XX wieku. Opowiada szczegółowo o losach i karierach całego...