„Nadzy nie boją się wody” to jedna z najważniejszych książek, jakie przeczytałam w roku 2022. I choć piszę tę recenzję we wrześniu, to mam przeczucie graniczące z pewnością, że reportaż Matthieu Aikinsa utrzyma się w moim zestawieniu książkowych ulubieńców aż do samego grudnia.

Aikins jest kanadyjskim dziennikarzem, wieloletnim korespondentem piszącym o sytuacji w Afganistanie i Syrii dla wielu anglojęzycznych tytułów (m.in. dla „New York Timesa” i „Atlantica”). Reportażysta przez jakiś czas mieszkał w Kabulu, gdzie poznał m.in. Omara (imiona wszystkich bohaterów książki, dla ich bezpieczeństwa, zostały zmienione). Afgańczyk był tłumaczem Aikinsa, gdy ten zbierał materiał do jednego ze swoich tekstów. Panowie przez kolejne lata nie stracili ze sobą kontaktu. W końcu nadszedł czas, kiedy Omar postanowił, jak reszta jego rodziny, wyruszyć ze swojej ogarniętej wojną ojczyzny do Europy.

Autor książki podjął decyzję o tym, że będzie Afgańczykowi towarzyszyć. Jednak nie jako dziennikarz, obserwator, a (współ)migrant. Dzięki swojemu kanadyjskiemu paszportowi Aikins mógł podróżować bez problemu po większości krajów świata, jednak porzucił swoją prawdziwą tożsamość, przybrał afgański pseudonim i wraz z Omarem wyruszył na Stary Kontynent w poszukiwaniu lepszej przyszłości. Aikins jest w swoim „afgańskim” wcieleniu tym bardziej wiarygodny, że – jak sam zaznacza – ma ciemną karnację, orzechowe oczy, niemal czarne włosy. W porównaniu z nim wygląd Omara zdaje się wielu napotkanym przez nich ludziom bardziej „europejski”.

Jedyna droga, jaką mężczyźni mogli się dostać do Europy, wiodła słynnym szklakiem przemytników – bardzo trudnym i śmiertelnie niebezpiecznym. Wyruszyli bowiem z Kabulu w 2016 roku, gdy na Starym Kontynencie trwał kryzys uchodźczy – w latach 2015–2016 m.in. z Afganistanu, Syrii, Iraku do krajów Unii Europejskiej dotarło około miliona osób. Niestety wielu z tych, którzy ruszyli w podróż po lepsze życie, zginęło podczas przeprawy z jednego kontynentu na drugi.

Wycieńczający marsz przez góry Iranu, przeprawa pontonem przez morze z Turcji do Grecji, pobyt w obozie dla uchodźców, jednym z największych i tym o najgorszych warunkach sanitarnych, ogromne pieniądze zapłacone szmuglerom po to, by pomogli w dostaniu się do upragnionego celu – przez to wszystko musieli przejść bohaterowie reportażu. Relacja Aikinsa jest tym bardziej ważna, wartościowa, że przedstawia on opisane wydarzenia jako ich świadek, a nie ktoś, kto „tylko” rozmawiał z uchodźcami czy przez krótki czas odwiedził miejsce ich pobytu.

Bardzo się cieszę, że książka została wydana w języku polskim (jednak z piękną oryginalną okładką!), ponieważ mimo że opisuje wydarzenia sprzed kilku lat, jej treść jest bardzo aktualna. Właśnie te kilka lat temu czytaliśmy w gazetach czy internecie o uchodźcach w Turcji czy Grecji, zapewne nie wyobrażając sobie (a przynajmniej mnie trudno było to sobie wyobrazić), że podobna sytuacja mogłaby mieć miejsce w Polsce. Niektóre z przedstawionych w reportażu sytuacji mogą stanowić przestrogę dla Polek i Polaków przed tym, jak nie traktować uchodźców z Ukrainy, ale i tych, którzy przybyli (chcieli przybyć) do naszego kraju spoza Europy.

Anna Sierant