Zagadnieniom legend, w których poszukuje się choćby ziarna prawdy, poświęcona jest książka „Legendy świętokrzyskie” – zbiór artykułów historyków, antropologów, etnologów, archeologów czy językoznawców. Po wyjaśnieniu pojęcia „legendy” oraz języka tych zazwyczaj ludowych opowieści badacze skoncentrowali się nad wyjaśnieniem historyczności legend najbardziej reprezentatywnych dla regionu świętokrzyskiego legend.

W części zatytułowanej „Wokół Kielc i Łyśca” znalazło się pięć artykułów rzucających nowe światło na legendarne wątki. Prócz wyjaśnienia pochodzenia nazwy Kielce ciekawe okazały się rozważania nad legendami związanymi z górą Łysiec. Najbardziej znane to opowieść o węgierskim królewiczu Emeryku, który według tradycji ofiarował Drzewo Krzyża Świętego czarnym mnichom z Łysej Góry. Nie mogło także zabraknąć rozważań nad świętokrzyską czarownicą oraz złymi mocami czyhającymi na dusze prawych chrześcijan i próbujących szkodzić Kościołowi. Jednak szatan zawsze przegrywał tę walkę, pozostawiając po sobie głazy z odciśniętymi czarcimi pazurami.

Odrębny dział poświęcono zbójom świętokrzyskim. O ile legenda o Madeju posiada nie tylko swą świętokrzyską wersję, o tyle zbój Kak to już wyłącznie miejscowy czarny charakter. W tutejszych lasach grasowali nie tylko legendarni zbóje, ale i całkiem autentyczni rozbójnicy, a najczęściej zwykli bandyci. Jeśli do tego dodamy, iż być może sam Kuba Rozpruwacz pochodził z tych stron, to włos się na głowie jeży...

W tomie opracowano też kilka wątków lokalnych. Jest zatem historia kapliczki umieszczonej wśród potężnych piaskowców na szczycie Góry Perzowej, będącej efektem zarazy i ludowej pobożności. Z kolei legenda o lochach chęcińskiego zamku znajduje potwierdzenie w badaniach archeologicznych i odkryciu szybów górniczych u podnóża zamczyska. Nie mogło także zabraknąć wątków tatarskich związanych z historycznym i turystycznym wizerunkiem Sandomierza. Ciekawa jest także interpretacja podania o Walgierzu Udałym, którego literacką wizję stworzył już sam Stefan Żeromski.

Uzupełnieniem tej pracy jest wydana równocześnie książka „Legendy i podania świętokrzyskie”. Jest ona swoista konfrontacją naukowego opracowania legend z ich obecną formułą. Na tom ten składa się 221 legend napisanych przez uczniów w ramach konkursu ogłoszonego przez Wojewódzki Dom Kultury w Kielcach.

Warto sięgnąć po omawiane pozycje, aby się przekonać, że legendy nie są jedynie zwykłymi bajkami i marketingowymi produktami dla turystów. To także echa dawnych wydarzeń, których ślady przetrwały do dziś w zbiorowej pamięci.


Redakcja: Krzysztof Bracha.
Materiały z konferencji, 23-24.10.2008 r., Wólka Milanowska.