Sir Michael Edward Palin (uhonorowany tytułem szlacheckim w 2019 roku) to angielski komik, aktor, pisarz i prezenter telewizyjny, najbardziej znany szerokiej publiczności ze swojej działalności w legendarnej grupie komediowej „Monty Python”. Po spektakularnych sukcesach w branży komediowej, Palin realizował się również jako autor telewizyjnych reportaży podróżniczych. Zwiedził z ekipą telewizyjną wiele niezwykłych miejsc, między innymi oba bieguny, Saharę, Himalaje czy Brazylię. W roku 2007 zrealizował dla BBC cykl programów o Europie Wschodniej zatytułowany „New Europe”. Jeden z odcinków był w całości poświęcony Polsce. Palin jest również autorem dwóch powieści („Prawda” oraz „Krzesło Hemingwaya”), jak i reporterskiej opowieści o Erebusie („The Story of a Ship”). Wydał także swoje osobiste dzienniki.

W roku 2018 odbył dwutygodniową podróż do Korei Północnej wraz z ekipą brytyjskiej telewizji Channel 5. Książka, o której tu mówimy, jest zbiorem zapisków Palina z tej podróży, odzwierciedlających dość wiernie to, co zostało pokazane w serialu dokumentalnym. Książka jest bogato ilustrowana fotografiami autora lub towarzyszących mu reporterów, zawiera także komentarz reżysera serialu, Neila Fergusona, na temat procesu organizacji tej podróży. Jest bowiem rzeczą oczywistą, iż zdobycie pozwolenia na przyjazd zachodnio-europejskiej ekipy telewizyjnej w celu nakręcenia reportażu o Korei Północnej, musiało być nie lada wyczynem i wynikać ze splotu sprzyjających okoliczności oraz sporej dawki sprytu.

Polska okładka książki „Korea Północna. Dziennik podróży” stylistyką przywodzi na myśl komunistyczne plakaty. I trzeba przyznać, że mimo ogólnikowych uwag o trudnościach ekonomicznych kraju, o ograniczeniach wolności osobistej i obywatelskiej i o niesprawiedliwościach dyktatury, Michael Palin opowiada nam niemal propagandową historię „tego tajemniczego kraju, niedostępnego dla większości ludzi z Zachodu” (str. 188).

Dziennik rozpoczyna się od opowiadania o chwilach poprzedzających wyjazd, o okolicznościach powstania projektu i osobistych motywacjach autora, by wziąć w nim udział. Następnie towarzyszymy autorowi w podróży do „kraju pod czerwoną gwiazdą” oraz przez kolejne dni wizyty z ich skrupulatnie zorganizowanym i zaplanowanym przez koreańskie władze programem, realizowanym pod czujnym okiem przewodników, którzy, rzecz jasna, nie opuszczają telewizyjnej ekipy na krok.

Reporterzy mają bardzo ograniczony kontakt z ludnością lokalną. Palin nie może swobodnie nawiązywać rozmów ani zadawać pytań. Wszystko tłumaczą mu przewodnicy, którzy są reżimowym buforem między turystami a prawdziwą Koreą. Nic więc dziwnego, że dziennikarz dostaje jedynie suche, wyuczone formułki, gotowe propagandowe odpowiedzi i pełne zapału wyznania miłości do Ojców Narodu. Palin próbuje, naprawdę mocno, dostrzec jakiekolwiek przebłyski autentycznych uczuć pod tym nieskazitelnym mundurem reżimowej poprawności. Jego łagodna narracja o dziwnym, tajemniczym, nieco groźnym, ale jednak urokliwym kraju, podkreśla przede wszystkim to, że mimo wszystko istnieją między nami międzyludzkie więzi. Poprzez pokorne podejście do spotykanych ludzi i chęć dostrzeżenia, choć iskierek szczerego zadowolenia, autor pragnie podkreślić wspólne nam wszystkim człowieczeństwo. Wygląda to trochę tak, jakby Palin próbował za wszelką cenę odczarować obraz grozy, jaki przywołuje myśl o dziedzicznej dyktaturze klanu Kimów.

Uważne, lecz dobroduszne spojrzenie Palina niewątpliwie oddaje dziwność tego kraju, ale nie jego bezduszne okrucieństwo. Reporter występuje w pozycji miłego, starszego pana, który dostrzega w ludziach dobroć, serdeczność i rzadkie momenty radości, ale całkowicie pomija cierpiącą twarz całych pokoleń będących ofiarami propagandy, prania mózgu, siania strachu i wszechobecnych kar. Sympatyczne spotkania, uśmiechy, kolorowe stroje, piękne krajobrazy, jeśli trudy, to jednak znoszone z wdziękiem i godnością, sprawiają wrażenie nieco lukrowanej opowiastki.

Cała wizyta Palina w kraju Kima Dzong Una odbywa się w cieniu spotkania z Donaldem Trumpem. Absurdalne spotkanie dwóch przywódców odznaczających się upodobaniem do niezwykłych, emblematycznych tonsur, nadaje całej opowieści nieco monty-pythonowskiego tonu. Skoro o tym mowa, to oczywiście, jest niemal zabawną anegdotą przytaczany fakt, że w Korei istnieje z góry określona lista dozwolonych fryzur. Jednak uśmiech zamiera nam na twarzy, gdy uświadomimy sobie, że mówimy o reżimie systemowego i nieludzkiego łamania praw człowieka na skalę porównywalną z systemem apartheidu czy Czerwonych Khmerów.

„Czułem się tu całkiem dobrze. Doceniałem panujący wszędzie porządek i uprzejmość wszystkich napotkanych osób. Cudownie oddychało mi się niezanieczyszczonym powietrzem i ani przez chwilę nie brakowało mi Internetu, smartfona czy głośnych i nachalnych reklam, którymi bombardowani jesteśmy na Zachodzie”. (p. 183) Tak pisze autor w podsumowaniu wizyty w kraju, w którym w 2016 roku młody Amerykanin został skazany przez Sąd Najwyższy w Pjongjangu na 15 lat więzienia i ciężkich robót za ściągnięcie plakatu propagandowego ze ściany hotelu Yanggakto. Rok później został odesłany do USA w stanie wegetatywnym i wkrótce potem zmarł.

Oczywiście, rozumiemy dobrze obostrzenia i niebezpieczeństwo, jakie towarzyszyć muszą próbie nakręcenia filmu dokumentalnego ze świata tak szczelnie odgrodzonego od reszty świata. To całkowicie tłumaczy ostrożne zachowanie reporterów. Nikt nie chce ryzykować życia – swojego ani osób postronnych zaangażowanych w ten projekt. Ciekawe jest jednak, że w efekcie ich starań, zachodnio-europejscy widzowie otrzymują materiał tak odmienny od chociażby filmu dokumentalnego Witalija Manskiego „Pod opieką wiecznego słońca” z 2016 roku.

Na koniec warto również zadać pytanie o etykę podróżowania do krajów totalitarnych – czy turystyka służy wspieraniu reżimowej władzy, czy też może się przysłużyć przełamaniu izolacji? Zdania są podzielone. Nie ma bowiem żadnych łatwych odpowiedzi, jeśli chodzi o kraj żyjący pod wszechwidzącym okiem Kima.

Sylwia Barnett