Jeśli ktoś nie miał jeszcze do czynienia z cyklem powieściowym Stevena Saylora „Roma sub rosa”, to warto jak najszybciej nadrobić tę zaległość. Dotyczy to zwłaszcza czytelników, którym przypadły do gustu kryminały retro autorstwa Borisa Akunina czy Marka Krajewskiego. Ale „Roma sub rosa” to znacznie więcej niż tylko kryminały retro. To znakomite powieści historyczne, które oferują nam równie atrakcyjną fabułę z Wiecznym Miastem w tle, jak słynny serial „Rzym”. O jednej z części cyklu – „Rubikonie” – tak pisał „Publishers Weekly”: Nawet czytelnicy niespecjalnie zainteresowani powieściami historycznymi powinni poznać cały ten imponujący cykl [...]. Saylor pisze o starożytnym Rzymie z taką swobodą i naturalnością, jakby był jego mieszkańcem. Potrafi uchwycić zarówno jego wspaniałość, jak i brutalność. Sugestywnie opisane postacie i emocjonująca kulminacja sprawiają, że powieść ta jest wartościowym uzupełnieniem całej serii, zasługującej na jak najliczniejszych czytelników.

Pojawia się pytanie, czy niedawno wydany „Gniew Furii” jest równie wartościowym uzupełnieniem niewątpliwie znakomitej serii. Zanim odpowiem, chciałbym przypomnieć, że zasadniczy cykl składa się z dwunastu powieści, poczynając od "Rzymskiej krwi", a na „Triumfie Cezara” kończąc. Ich fabuła rozgrywa się w starożytnym Rzymie, w latach 80 – 46 p.n.e. Główną postacią jest detektyw, Gordianus Poszukiwacz, które nie sposób nie polubić, gdyż ten błyskotliwy mistrz dedukcji jest jednocześnie skromnym, ujmującym człowiekiem. W „Rzymskiej krwi” poznajemy 30-letniego Gordianusa, w kolejnych częściach lat mu przybywa, a wraz z nimi dystansu do świata i siebie. Takiego bohatera, po trosze detektywa, po trosze mędrca, poznałem i polubiłem czytając kolejne powieści cyklu, który Steven Saylor tworzył w latach 1991-2008 (ich polskie wydania ukazywały się od roku 2001).

Po napisaniu 12 części serii Saylor zrobił sobie kilkuletnią przerwę, po czym przed czterema laty zaproponował czytelnikom swoisty prequel całego cyklu, zatytułowany „Siedem cudów”, w którym cofnął się do młodości Gordianusa, spędzonej w egipskiej Aleksandrii. Taka koncepcja najwidoczniej spodobała się autorowi, gdyż dwa lata później otrzymaliśmy „Złoczyńców znad Nilu” - kolejną porcję przygód młodego Gordianusa, a obecnie jeszcze jedną, czyli „Gniew Furii”, gdzie trafiamy wraz z głównym bohaterem do Efezu w prowincji Azja, opanowanej przez króla Pontu Mitrydatesa, prowadzącego bezpardonową wojnę z Rzymem.

Dobrych pomysłów fabularnych Saylor ma wiele, umiejętnie buduje napięcie i wprowadza kolejne postaci, słowem – prezentuje rzemiosło na naprawdę wysokim poziomie. A jednak nie sposób nie zauważyć, że „Gniew Furii”, podobnie jak „Siedem cudów” i „Złoczyńcy...”, pozostaje daleko w tyle za wcześniejszymi powieściami cyklu. Można by odnieść wrażenie, że wszystkie trzy powstały na samym początku, zanim jeszcze autor w pełni rozwinął swój talent i umiejętności. Jak wspomniałem wcześniej, główny cykl „Roma sub rosa” to nie tyle kryminały retro, ile po prostu znakomite powieści historyczne, niezwykle sugestywnie przenoszące czytelnika w rzymskie realia. Tymczasem wszystkie trzy powieści z aleksandryjskich czasów młodego Gordianusa to jednak innego rodzaju proza, znacznie lżejsza gatunkowo. Bliżej im do typowych powieści przygodowych, a nawet młodzieżowych.

Pomimo że ich fabuła jest bogata w wydarzenia, a i emocji nie brak, to postaci – łącznie, niestety, z samym Gordianusem - stały się jednowymiarowe, a historyczne tło dużo bardziej umowne, jakby pospiesznie naszkicowane. Nigdy nie sądziłem, że będę zgłaszał zastrzeżenia wobec Stevena Saylora, ale trudno nie mieć pretensji o takie obniżenie lotów. W rezultacie „Gniew Furii” należy ocenić jako całkiem solidnie napisaną, lekką powieść historyczno-przygodową, z którą można całkiem przyjemnie spędzić czas – z tym jednak zastrzeżeniem, że widoczny na obwolucie napis „Roma sub rosa”, będący dla wielu czytelników gwarancją literackiej jakości i klasy, tutaj stanowi jednak pewne nadużycie.

Bogusław Karpowicz

* http://www.publishersweekly.com/978-0-312-20576-8