Ostatnimi czasy – tak się dziwnie złożyło – przeczytałem kilka książek, które tylko pozornie były o trudach związanych z macierzyństwem. Zarówno „Wizyta” Helen Phillips, jak i druga część „Komodo” Davida Vanna pokazują skomplikowaną relację matka – dzieci. Tak więc „Córka” Eleny Ferrante z pozoru nie jest niczym nowym (chociaż chronologicznie powstała jako pierwsza w tym krótkim zestawieniu). Jest jednak pewien element, który nie tylko te książki łączy, ale wręcz scala. Mianowicie w każdej z nich matka/żona jest pozostawiona sama sobie, bez jakiegokolwiek wsparcia ze strony ojca/męża. Tym samym można pokusić się o śmiały wniosek, że nie ma czegoś takiego, jak „ciemna strona macierzyństwa”, a teza, iż „rodzicielstwo to ciągła walka z przeciwnościami losu”, jest mocno przesadzona. Jest tylko i wyłącznie samotność, brak wsparcia, a także zrzucenie ciężaru opieki nad małymi dziećmi na kobietę.

Leda – główna bohaterka „Córki” – to czterdziestoośmioletnia matka dwóch córek, rozwódka i nauczycielka akademicka. Postanawia spędzić lato z dala od miejskiego zgiełku, więc wynajmuje na wakacje apartament nad Morzem Jońskim. Planuje przygotować się do kolejnego semestru zajęć na uniwersytecie w miłej i błogiej atmosferze piaszczystych plaż i ciepłej wody. Jej codzienna rutyna i wewnętrzny spokój zostają jednak zaburzone przez wyjątkowo hałaśliwą miejscową rodzinę. W efekcie Leda poznaje Elenę i jej córeczkę Ninę, a pewne stresujące wydarzenie uruchamia w niej lawinę wspomnień.

Książka jest krótka i przez to łatwo napisać za dużo, jednocześnie psując frajdę związaną z czytaniem i wyłapywaniem ukrytych na kartach lektury znaczeń, więc postaram się uważać. Zacznę może od tego, że Ferrante po raz kolejny z wyczuciem i niezwykłą wiarygodnością opisuje czytelnikom zawiłości kobiecej psychiki. Obserwujemy Ledę nie tylko w zestawieniu z Eleną, młodą matką, w której odnajduje siebie sprzed lat – autorka przybliża nam również blaski i cienie z lat wczesnego macierzyństwa głównej bohaterki. Zapewniam was, że Ferrante wie, jak wstrząsnąć czytelnikiem, więc nie dajcie się zwieść z pozoru sielankowej atmosferze powieści.

Rozliczenie z przeszłością nigdy nie jest łatwe. Zwłaszcza jak się szuka wsparcia u innych, mniej doświadczonych przez życie. Leda ryzykuje nie tylko niezrozumienie, ale i odrzucenie. Reakcje innych ludzi w końcu rzutują również na to, jak my postrzegamy samych siebie. Rzeczą ludzką jest popełniać błędy, a niejednokrotnie najgorsze jest to, że nasze oczekiwania nie zawsze współgrają z rzeczywistością. Leda nie tylko chce odnosić sukcesy na drodze zawodowej, ale pragnie być także dobrą matką. Lepszą niż jej własna rodzicielka. Tylko że popełniane przez nią błędy najczęściej wynikają z poznanych za młodu złych wzorców.

Książki Ferrante zawsze są bardzo wdzięczne do interpretacji. Nie wiem, czy mój powyższy wywód jest w pełni zrozumiały, ale wierzcie mi, że ilość znaczeń i rzuconych luzem w „Córce” istotnych do analizy informacji jest naprawdę bardzo duża. Na przykład wrzućcie sobie w translatora tytuł po włosku („La figlia oscura”) i angielsku („The Lost Daughter”) i zobaczcie, co wyjdzie. Tych „córek” u Ferrante jest całkiem sporo. I zapamiętajcie, że tytuł to zawsze pierwsza wskazówka od autora – często najistotniejsza, konieczna do interpretacji dzieła.

Najchętniej przeczytałbym „Córkę” raz jeszcze, aby mieć pewność, że nic mi nie umknęło, ale jak to bywa, inne pozycje także domagają się mojej uwagi. Zdecydowanie nie zgodzę się, że jest to pozycja o macierzyństwie. Książka opowiada o niespełnionych ambicjach, dziedziczeniu zachowań, braku wsparcia, działaniu pod wpływem impulsów, egoizmie, indywidualizmie, ale przede wszystkim o ciągłym poszukiwaniu siebie i cenie, którą trzeba za to zapłacić. Jeżeli was nie przekonałem do sięgnięcia po „Córkę”, to przeczytajcie inną recenzję, bo naprawdę warto przeczytać tę książkę.

Michał Wnuk